Rowerowy szlak Mennonitów

Na trasie od Gdańska do Elbląga ten wspaniały rowerowy szlak łączy atrakcje krajoznawcze związane z historią osadnictwa w delcie Wisły. Trasa ma charakter ponadregionalny, gdyż biegnie przez teren województw Pomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego.

Po drodze niemal w każdej wsi natkniemy się na dom podcieniowy, gotycki kościół, drewniane chaty bądź zabytkowe urządzenia hydrotechniczne, a gdzieniegdzie nawet na wiatrak. Tutaj czas zatrzymał się dawno temu. Dodając do tego niezwykły żuławski
krajobraz, przestrzeń aż po horyzont, rzędy wierzb wysadzone wzdłuż licznych kanałów odwadniających, wycieczka Szlakiem Mennonitów okaże się niezapomniana i skłoni do zadumy nad fenomenem Żuław.

Szlak Mennonitów oznakowany jest na początku kolorem czerwonym i kolorem czarnym na odcinku od mostu na Wiśle w Kiezmarku. Początek szlaku przy budynku Urzędu Wojewódzkiego (do dworca PKP ok. 1 km/ SKM Śródmieście 200m). Uwaga! Wyjazd z Gdańska aż do Wróblewa szlakiem czerwonym „Motławskim”.

Wiedzie głównie asfaltowymi drogami o niskim natężeniu ruchu oraz na kilku odcinkach drogą wojewódzką i krajową. Płaski teren sprzyja pokonywaniu długich odległości, ale przeciwnikiem na otwartym terenie Żuław może stać się wiatr. Ze względu na długość szlaku, trasę trzeba podzielić na dwa a nawet trzy etapy. Należy jednak wcześniej pomyśleć o noclegach, gdyż na Żuławach wcale nie jest o to łatwo, jedynie w okolicy Mierzei Wiślanej nie powinno być z tym problemów.

Ze względu na zły stan oznakowania przy nawigacji sugerujemy posługiwać się aplikacją z wgranym plikiem gpx lub standardową mapą turystyczną. Plik gpx dostępny do pobrania na dole stron.

Turystyczne mapy rowerowe województwa pomorskiego dostępne w sklepie on-line Regionalnego Punktu Informacji Turystycznej

Link do SKLEPU on-line TUTAJ

Szlak Mennonitów wyznaczony na mapie Żuławy i Mierzeja Wiślana

Inicjatorem powstania Szlaku Mennonitów był ś.p. Roman Klim, wybitny krajoznawca i propagator dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Żuław. Trasa prowadzi przez najważniejsze miejscowości, w których znajdują się liczne pamiątki po kulturze mennonickiej oraz kluczowe atrakcje tego obszaru.

Rowerowy Szlak Mennonitów

Pierwsza część szlaku, od Gdańska do mostu w Kiezmarku prowadzi po terenie Żuław Gdańskich, gdzie dominują raczej zabytki spoza kultury mennonickiej Druga część, czyli blisko stukilometrowy odcinek wiedzie przez Żuławy Wielkie (Malborskie) i jest najbogatszym odcinkiem pod względem obiektów menonickich. Warto odwiedzić stolicę Żuław – Nowy Dwór Gdański, gdzie w Żuławskim Parku Historycznym zgromadzone zostały liczne pamiątki po dawnych osadnikach Delty Wisły. W okolicach Malborka natrafić można natomiast na liczne cmentarze mennonickie, zaś ostatni etap biegnie przez najmniej znane Żuławy Elbląskie. Jest to jednocześnie obszar występowania największej depresji tych terenów. Dalej wzdłuż Jeziora Druzno, będącego rajem dla ptactwa wodnego i ornitologów, prowadzi do Elbląga, gdzie kończy się wycieczka.

Teren Żuław, przez który prowadzi Szlak Mennonitów jest niemal płaski i pozwala na szybkie pokonywanie sporych odległości. Z uwagi na przeważające na obszarze Pomorza wiatry zachodnie, lepiej pokonywać go w kierunku z Gdańska do Elbląga. Po drodze podróż można przerwać w Tczewie lub Malborku (dobre połączenia kolejowe z Trójmiastem).

Mennonityzm

będący odłamem anabaptyzmu powstał ok. pięciu wieków temu, za sprawą Niderlandczyka Menno Simmonsa. Prześladowani we własnej ojczyźnie wyznawcy Mennonityzmu, w połowie XVI w. przybyli do Polski m.in. na teren dzisiejszych Żuław. Wyjątkowo tolerancyjna w tamtym czasie Rzeczpospolita przyjęła nowych osadników, których włączyła w proces zagospodarowania podmokłych, depresyjnych ziem żuławskich. Największe skupisko menonitów znajdowało się na Żuławach Wielkich. Tam właśnie osiedlali się i pracowali nad zabezpieczeniem ziem przed kolejnymi powodziami. Mennonici stworzyli kulturę o niezwykle surowych obyczajach i zasadach, których główną „religią” była praca.

Domy podcieniowe

Jedną z charakterystycznych cech architektury Żuław są tak zwane domy podcieniowe. Są to budynki o konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą, podcień tworzy wysunięte piętro od strony drogi oparte na drewnianych filarach. Ilość filarów zależała od zamożności gospodarza. Początkowo w podcieniu jak i na całym poddaszu znajdowały się magazyny, z czasem jego rola zaczęła przekształcać się w część mieszkalną. Chociaż podcień stosowano w domach żuławskich już prawdopodobnie w średniowieczu, najstarszy zachowany budynek pochodzi z pocz. XVII w. Ponieważ były one znane już w wiekach średnich błędem jest zakładanie, że zostały wymyślone przez osadników holenderskich – mennonitów.

Wzrost zamożności chłopów żuławskich widać także w architekturze domów podcieniowych. Początkowo dom posiadał podcień szczytowy zwrócony do drogi, kolejnym etapem było dobudowanie z jednej strony skrzydła, w końcu budynek miał centralnie położony podcień, a po obu jego stronach znajdowały się symetryczne położone części domu. Na terenach żuławskich istniały także budynki nieposiadające podcienia oraz tak zwane zagrody holenderskie czyli domy, w których część mieszkalna była połączona z zabudowaniami gospodarczymi. Jednak to właśnie domy z podcieniami są charakterystyczną cechą zabudowy wsi żuławskich i tworzą niespotykany nigdzie indziej klimat tego regionu. Szlak Mennonitów to piękny ślad dziedzictwa kulturowego na Żuławach.

Miejsca, które warto zobaczyć odwiedzając szlak Mennonitów

• Wróblewo. Kościółek ryglowy z XVII-XVIII w. położony tuż nad Motławą. W 1591 r. gdańska patrycjuszka Urszula Scheweke podarowała wróblewskiej kaplicy 4 skrzydła ołtarzowe wykonane ok. 1500 r. W 1945 r 3 z nich zostały ukryte przez mieszkańca wsi Richarda Nicla, zaś jedno zostało zniszczone przez Rosjan. Oryginalne skrzydła można podziwiać w Muzeum Narodowym w Gdańsku.
• Miłocin. Pięknie odremontowany dom podcieniowy z 1731 r. Imponującej wielkości obiekt z podcieniem wspartym na 8 słupach i bogato zdobionym szczytem o konstrukcji szkieletowej. W sieni drewniana galeria z ozdobną balustradą
• Trutnowy. Dom podcieniowy z 1720 r. o oryginalnej konstrukcji szkieletowej z ozdobnym układem belek, podcieniem wspartym na 8 słupach udekorowanych mieczami oraz pierwotnym układem pomieszczeń we wnętrzu. ( możliwe zwiedzanie po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielem), kościół gotycki z wystrojem z XVII-XVIII w.
• Kiezmark. Piękny kościół ryglowy z XVIII w., w którego wnętrzu warto zwrócić uwagę na kamienne herby Gdańska z XVI w. oraz barokowe wyposażenie i nagrobne płyty w posadzce, stary cmentarz, punkt widokowy na dolinę Wisły.
• Żuławki/Drewnica. Żywy skansen budownictwa żuławskiego, kilkanaście domów drewnianych i podcieniowych z XVIII-XIX w., oraz jedyny na Żuławach wiatrak przemiałowy typu koźlak z 1718 r. Niezwykły zabytek hydrotechniki – śluza „Gdańska Głowa” na rozwidleniu Szkarpawy i Wisły
• Palczewo. Wiatrak holender, kościółek drewniany z 1712 r., domy drewniane
• Stogi Malborskie. Największy w Polsce cmentarz menonitów gdzie na pow. 2,6 ha zachowało się 260 obramowań grobów, 90 nagrobków, a wśród nich 78 stel charakterystycznych dla kultury mennonickiej oraz innych w formie krzyży, tablic i tumb
• Szaleniec. Cmentarz mennonicki założony pod koniec XVIII w. i funkcjonował do 1945 r. Zachowało się kilkanaście okazałych steli z piaskowca z widocznymi inskrypcjami, najstarsza stela pochodzi z 1806 r. z grobu Hermanna Pennera.

Wybierz się też na inne wycieczki lub szlaki w Pomorskim:
Rowerem przez Półwysep Helski
Kaszubska Marszruta
Dookoła Jeziora Dzierzgoń

Zapraszamy na nasze profile w serwisach:
Facebook
Komoot
Traseo

Do pobrania

Obiekty na trasie

• Kościół św. Barbary w Orłowie
• Węzeł wodny Rybina (Szkarpawa – Wisła Królewiecka – Tuga)
• Stacja pomp „Chłodniewo”
• Wiatrak typu koźlak w Drewnicy
• Wiatrak holenderski w Palczewie
• Cmentarz mennonicki w Stogach Malborskich
• Cmentarz mennonicki w Szaleńcu
• Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Wróblewie
• Kościół pw. Św. Brata Alberta – Leszkowy
• Ruiny kościoła pw. Św. Piotra i Pawła w Wocławy
• Kościół pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Trutnowy
• Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Kiezmarku
• Dom podcieniowy w Orłowie
• Dom podcieniowy we wsi Przemysław
• Dom podcieniowy w Nowej Cerkwi
• Dom podcieniowy w Miłocinie
• Dom podcieniowy w Trutnowach
• Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Palczewie