Walory przyrodnicze Borów Tucholskich, obok utworzonego tu Parku Narodowego, chroni również Zaborski Park Krajobrazowy, liczący ponad 340 kilometrów kwadratowych i niezwykle bogaty w jeziora i lasy. Osią tej części Borów jest jeziorna część rzeki Brda, skupiająca wokół siebie wiele rzadkich gatunków roślin i zwierząt. W okolicy możemy liczyć na bogaty wybór dobrze skomunikowanych ze sobą pieszych szlaków turystycznych.
Zielony szlak „Zaborski”
Trasa zielonego szlaku „Zaborskiego” ma swój początek w miejscowości Brusy, stolicy Ziemi Zaborskiej. W pobliżu znajduje się Muzeum Chata Kaszubska, w którym wystawione są pamiątki związane z historią, sztuką i kulturą materialną Kaszub, m.in. dawne przedmioty codziennego użytku. Udokumentowany jest też dorobek Józefa Chełmowskiego, miejscowego artysty ludowego zwanego „kaszubskim Leonardem da Vinci”.
Na 43-kilometrowej, biegnącej głównie lasami trasie ważnym punktem jest wieś Leśno, gdzie zobaczyć możemy cmentarzysko Kręgi Kamienne, a także drewniany kościół z połowy XVII w. Nasza wędrówka obejmie najbardziej ukryte przed cywilizacją zakątki Zaborskiego Parku Krajobrazowego. Szczególnie urokliwym można nazwać końcowy odcinek szlaku między miejscowościami Laska i Drzewicz, prowadzący tzw. doliną jezior rynnowych, z jeziorem lobeliowym Nawionek (tutejszą roślinność chroni wodny rezerwat przyrody) i jeziorami ramienicowymi: Zmarłe, Gardliczno Duże i Płęsno.
Zaborski Park Krajobrazowy, rzeka Brda fot. Styl Beata Chojęta
Zielony szlak „Strugi Siedmiu Jezior"
Także na zielono oznaczony jest szlak „Strugi Siedmiu Jezior”, znajdujący się zarówno na obszarze Zaborskiego Parku Krajobrazowego, jak i na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie. Trasa zaczyna się w Charzykowach, miejscowości będącej siedzibą obu tych instytucji. Centralnym punktem 48-kilometrowego szlaku jest znajdująca się na terenie Parku Narodowego Struga Siedmiu Jezior, jeden z dopływów Jeziora Charzykowskiego. Po wyruszeniu w drogę udamy się przez Chojniczki nad jezioro Niedźwiedź, następnie pójdziemy drogą zwaną Hubertówką – znajduje się tu pomnik św. Huberta z 1931 roku z płaskorzeźbą w kształcie 7-ramiennej gwiazdy, przedstawiającej historię świętego, któremu miał ukazać się jeleń z krzyżem pomiędzy porożem.
Na teren Parku Narodowego Bory Tucholskie wchodzimy w osadzie Bachorze. Nasze dalsze kroki zawiodą nas do miejsca zwanego Stara Piła, gdzie znaleźć możemy ok. 600-letni, odziany w gęste mchy dąb szypułkowy „Bartuś”, najsłynniejsze i najstarsze drzewo pomnikowe Borów, liczące 25 metrów wysokości. Odtąd iść będziemy wzdłuż jezior należących do Strugi Siedmiu Jezior – Płęsna, Główki, Bełczaka i Jelenia. Następnie przez Leśnictwo Dębowa Góra, Klosnowo, Jarcewo i Lasek Miejski dotrzemy pod Bramę Człuchowską w Chojnicach, gdzie szlak ma swój koniec.
Zaborki Park Krajobrazowy, Jezioro Charzykowskie w Małych Swornegaciach (w tle J. Długie i J. Karsińskie) fot. Styl Beata Chojęta
Niebieski szlak „Rzeki Brdy”
Również niebieski szlak „Rzeki Brdy” obejmuje swoimi fragmentami różne obszary ochrony przyrody. Po rozpoczęciu naszej wędrówki we wsi Konarzyny, w obrębie Zaborskiego Parku Krajobrazowego podążać będziemy przez środkowy, jeziorny bieg rzeki Brdy. Na naszej drodze zobaczymy jeziora: Charzykowskie, Długie, Karsińskie i Witoczno. W miejscowości Swornegacie możemy odwiedzić neobarokowo-modernistyczny kościół parafialny pw. św. Barbary, a także Kaszubski Dom Rękodzieła Ludowego.
Od jeziora Witoczno szlak biegnie nad brzegiem Brdy, krawędzią wysokiej skarpy. Na teren Parku Narodowego Bory Tucholskie wkroczymy w okolicy osady Drzewicz, przy brzegu jeziora Dybrzk, i pozostaniemy w nim do granic wsi Męcikał. Nieopodal tej miejscowości znajdują się pozostałości bunkra partyzanckiego „Zielony Pałac” Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski z czasów II Wojny Światowej. Szlak wiedzie dalej w kierunku Mylofu, a następnie Rytla, gdzie zaczyna się już Tucholski Park Krajobrazowy.
Brda, fot. Pomorskie Travel
Niebieski szlak „Rzeki Zbrzycy”
Niebieski szlak „Rzeki Zbrzycy” rozpoczyna się przy Stanicy Wodnej PTTK niedaleko ujścia Zbrzycy do jeziora Witoczno, stanowiącego ważną ostoję dla ptaków wodno-błotnych, zwłaszcza zimujących tutaj łabędzi krzykliwych. 45-kilometrowa trasa niemal w całości pokrywa się z biegiem zawartej w jego nazwie rzeki oraz jej lewego dopływu Młosiny.
Przyrodniczymi atrakcjami szlaku są liczne jeziora, spośród których warto wymienić objęte początkowym fragmentem wędrówki: Księże, Długie, Parszczenica i Śluza, a także jezioro Kły o charakterze lobeliowym, położone niedaleko Wiela, wsi będącej końcowym punktem trasy. Na rzece odnaleźć możemy pozostałości wielu funkcjonujących na niej kiedyś młynów. Jeden z nich – we wsi Kaszuba – działa do dziś. Na naszej trasie znajduje się także wspomniane już Leśno z Kręgami Kamiennymi, a także miejscowość Widno, w której można zobaczyć zrekonstruowany kaszubski piec chlebowy.
Na krótszy spacer idealnie nadaje się 8,5-kilometrowy szlak im. Jana Karnowskiego, kaszubskiego sędziego i poety, żyjącego na przełomie XIX i XX wieku. Oznaczona na czarno trasa zaczyna się w Charzykowach, skąd pójdziemy wzdłuż brzegu Jeziora Charzykowskiego do Starego Młyna, a następnie w kierunku jeziora Niedźwiedź, gdzie można zażyć kąpieli. Szlak pełni również funkcję połączenia między przechodzącymi w tych okolicach dłuższymi trasami…takimi jak 59-kilometrowy czerwony szlak „Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego”.
Przystań w Charzykowach, fot. Pomorskie Travel
Czerwony szlak „Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego”.
Wędrówkę tą trasą rozpoczynamy w Chojnicach, przy Bramie Człuchowskiej, w której odwiedzić możemy Muzeum Historyczno-Etnograficzne. Po wyjściu z miasta, dotrzemy do Doliny Śmierci – miejsca, w którym podczas II Wojny Światowej odbywały się masowe egzekucje. Następnie szlak przecina Strugę Jarcewską i prowadzi przez Lasek Miejski, gdzie trasa łączy swój bieg ze szlakiem “Strugi Siedmiu Jezior”. Iść będziemy w kierunku północnym, aleją pomnikowych drzew do wsi Jarcewo, gdzie warto zwrócić uwagę na XIX-wieczny zespół dworsko-parkowy.
Nasze dalsze kroki skierujemy ku jeziorom Niedźwiedź i Charzykowskiego, nad którym szlak wchodzi na teren Parku Narodowego Bory Tucholskie. Dalsze fragmenty wędrówki obejmują najbardziej cenne przyrodniczo zakątki Parku Narodowego, a następnie szereg kaszubskich wsi o bogatych tradycjach kulturowych i historycznych. Ostatni punkt to wieś Wiele i okolice położonej na stokach Białej Góry Kalwarii Wielewskiej, składającej się z 23 obiektów (w tym 14 kaplic).
Żółty szlak "Józefa Bruskiego"
Patronem żółtego szlaku o długości 26 kilometrów między miejscowościami Charzykowy i Swornegacie jest Józef Bruski, lekarz, społecznik i gawędziarz kaszubski. Trasa prowadzi przez malownicze wzgórze morenowe Wolność (206 m n.p.m.). Rosnący tu las bukowy warto odwiedzić wczesną wiosną, kiedy wyjątkowy klimat tworzą kwitnące geofity takie jak zawilce, przylaszczki, złoć żółta i ziarnopłon wiosenny. Rozpościera się stąd piękny widok na południową część Jeziora Charzykowskiego. Za miejscowością o nazwie Babilon podążać będziemy doliną Brdy aż do jej ujścia do Jeziora Charzykowskiego.
