„Sąd Ostateczny” najcenniejszy obraz w Gdańsku

"Tylko Bóg może mnie osądzić…"

„Sąd Ostateczny” to dzieło wielowymiarowe, które niezwykle obrazowo przedstawia wyobrażenia o tym, co stanie się z człowiekiem w dniu, gdy stanie przed Bogiem. Oryginalny obraz znajdziemy dziś w oddziale Muzeum Narodowego w Gdańsku, gdzie spokojnie, nie licząc upływającego czasu, w ciszy i skupieniu kontemplować można dzieło Hansa Memlinga.

Na centralnym panelu artysta umieścił postać Jezus Chrystusa, który z pełną powagą zasiada na tęczy, a jego stopy ułożone są na złotej kuli. Towarzyszą mu apostołowie, Maryja i Jan Chrzciciel. Czterej aniołowie unoszą się nad centralną postacią, zaś Archanioł Michał, odziany w zbroję, oddziela potępionych od błogosławionych. Grzesznicy wędrują do czeluści piekieł, gdzie witają ich diabły, a błogosławieni do przepięknego i upragnionego raju.

To oczywiście opis obraz w skrócie, ponieważ postaci i znaczeń tu ukrytych jest mnóstwo. Na temat „Sądu Ostatecznego” powstała niejedna praca naukowa. Każdego dnia w Muzeum Narodowym spotkać można badaczy, studentów i uczniów, którzy wpatrują się w wybitne, średniowieczne dzieło.

Z Brugii nie do Florencji, a do Gdańska

Wielkie dzieła powstają w bólach. W przypadku „Sądu Ostatecznego” można jednak mówić nie tylko o trudnym procesie tworzenia, ale również o niełatwej drodze, którą obraz musiał przebyć, by ostatecznie i tak trafić nie tam, gdzie pierwotnie miał się znaleźć.

Obraz powstawał w latach 1467-71 w Niderlandach, a konkretnie w Brugii (dzisiejsza Belgia). U malarza Hansa Memlinga zamówił go włoski bankier, który – w swojej wspaniałomyślności – pragnął ufundować dzieło i umieścić je w rodowej kaplicy San Michele w kościele San Bartolomeo w Badia Fiesolana pod Florencją.

Powstanie dzieła

Potężny tryptyk powstawał cztery lata, aż w końcu w 1473 roku miał zostać przetransportowany drogą morską z Niderlandów do Italii. Dzieło umieszczono na galerze San Matteo, pobłogosławiono przed rejsem i wysłano na południe Europy. Tylko, że dzieło do celu nigdy nie dotarło. Na kanale La Manche rozgrywały się akurat morskie bitwy między Anglią, a Hanzą, do której należał Gdańsk. Słynny kaper Paweł Beneke na pokładzie karaki Piotr z Gdańska nie oszczędzał nikogo. Gdy dowiedział się, jakie łupy przewozi San Matteo, postanowił je przechwycić.

Po zaciętej bitwie u ujścia Tamizy gdański kaper i jego załoga mogli cieszyć się wyjątkowymi zdobyczami, w tym tryptykiem Hansa Memlinga. Łupy podzielono, a obraz trafił do Gdańska. Wyeksponowano go w Bazylice Mariackiej. Późniejsze losy obrazu były nie mniej burzliwe.

Za czasów napoleońskich tryptyk wywieziono do paryskiego Luwru, a po upadku Napoleona znalazł się w Berlinie i ponownie w Gdańsku. Czasy II wojny światowej to ponowne „przerzucanie” obrazów między III Rzeszą a Armią Czerwoną. Ostatecznie, w 1958 roku, obraz ponownie trafił do Gdańska. Dziś znajduje się w zasobach Muzeum Narodowego i to właśnie tam, spokojnie zasiadając na ławce, można wpatrywać się w jego kolejne części…