Na Kaszuby Kartuzi przybyli z Pragi czeskiej, na czele z ojcem Johannesem Deterhusem. Sprowadził ich na Kaszuby fundator klasztoru kartuskiego, bogaty szlachcic Jan z Rusocina, syn Kasztelana Pradzkiego i Gdańskiego. Działo się to w 1382 roku.
Historia i reguła zakonna
Pierwsze budynki klasztorne wybudował sam fundator. Wkrótce znaleźli się wśród majętnych gdańszczan dobrodzieje gotowi do składania ofiar na budowę klasztoru. Zbudowanie kościoła z materiału trwalszego niż drewno przyjął na siebie Jan Thiergart, kupiec gdański. Refektarz (jadalnię zakonną) zbudował gdański krawiec nieznanego nazwiska, zaś kapitularz członkowie rodziny Else z Gdańska. Konsekracji kościoła dokonał biskup włocławski Stefan w 1403 roku.
Ostra reguła Kartuzów, ich egzotyczna asceza, jarska kuchnia, używanie mowy tylko w uzasadnionej potrzebie oraz odgradzanie się od ludzi i świata wywoływało podziw i skłaniało ludzi bogatych do czynienia ofiar na rzecz klasztoru. Charakter życia zakonników, dostosowanego do wymogów egzystencji kontemplacyjnej, określają ich pozdrowienia, czyli „Memento Mori” („Pamiętaj o śmierci”) oraz „Memento Dei” („Pamiętaj o Bogu”).
Kartuzy, fot. Pomorskie Travel,/M. Ochocki
Zakonnicy i klasztor
Zakonnicy nie podejmowali działalności duszpasterskiej. Nie posiadają zasług w rozwoju szkolnictwa, szpitalnictwa czy w zakresie pomocy potrzebującym. Głównym ich powołaniem było uwielbienie Boga, czemu służyła ich ośmiogodzinna codzienna modlitwa.
Klasztor w Kartuzach budził spore zainteresowanie ówczesnych władców. W 1598 roku klasztor odwiedził król Zygmunt III Waza, zaś w 1661 był w nim król Jan Kazimierz. W latach 1731-1733 przebudowano gotycki dach świątyni, nadając mu kształt wieka trumny.
Klasztor kartuski w minionych wiekach posiadał rozległe dobra ziemskie. Dla przykładu można podać kilka miejscowości, które były własnością klasztoru: Gdynia z Grabówkiem, Czaple, Somonino, Kiełpino, Goręczyno, Kolbudy, Ostrzyce, Brodnica, Gołubie, Prokowo i wiele innych.
Upadek świetności klasztoru nastąpił już w początkach XVI wieku, w okresie reformacji, zaś pogłębił się w dobie rozbiorów Polski. Jego dzieje były bardzo zmienne i burzliwe, o czym prawią liczne opracowania na ten temat.
Kartuzy panorama, fot. Pomorskie Travel, M. Ochocki
W 1823 roku władze pruskie na postawie edyktu króla Prus z 1810 roku doprowadziły do całkowitej kasacji klasztoru i konfiskaty jego majątku, co nastąpiło ostatecznie w 1823 roku. Ze świetności dawnego Raju Maryi zachował się przepiękny kościół gotycki z barokowym dachem w kształcie wieka trumny, refektarz oraz jeden z osiemnastu eremów (domków zakonników), jak również część pierwotnych murów okalających klasztor.
Zwiedzający Kartuską Kolegiatę, czyli Perłę Ziemi Kaszubskiej, oprócz pięknych budowli mogą podziwiać w Kartuzach bogactwo sztuki sakralnej. Bogato rzeźbione barokowe stalle, renesansowy ołtarz główny, obraz mistrzów gdańskich, a także cenne i niespotykane w Polsce skórzane kurdybany z XVII wieku. Charakterystycznym znakiem najcenniejszego zabytku miasta jest jego unikatowy dach w kształcie wieka trumny.
Na ścianie zewnętrznej kościoła zachował się stary zegar słoneczny, na którym widoczna jest słynna kartuska maksyma: „Momento mori” – czyli „Pamiętaj o śmierci”, która przypomina o przemijaniu życia ludzkiego. Odwiedzając Kartuzy nie sposób ominąć tę niezwykłą świątynię.
