Zanim wyruszysz na poszukiwanie przykładów malowniczego budownictwa ludowego na Kociewiu, odwiedź Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie. To prawdziwa kopalnia wiedzy o regionie. Zwróć uwagę na ekspozycje dotyczące etnografii. Zobaczysz, jak wygląda tradycyjny strój ludowy i czym charakteryzuje się elegancki kociewski haft. Zajrzysz do miniaturowego wnętrza starej kociewskiej chałupy. Dowiesz się sporo o ludowych zwyczajach związanych ze świętami i ważnymi wydarzeniami z codziennego życia. O kociewskich weselach i ludowym tańcu zwanym „krokarzem”, o wielkanocnych jednobarwnych kraszankach i purclach w karnawale, o kolędnikach i zwyczajach świętojańskich.

Żywe skanseny – gdzie zobaczyć dawne budownictwo kociewskie?

Gdy zwiedzisz starogardzkie muzeum, możesz udać się w teren, by odszukać śladów kociewskiego budownictwa ludowego. W wielu wioskach zachowały się oryginalne, ponad 100-letnie drewniane chaty, urokliwe kościółki, a nieodłącznym elementem krajobrazu są przydrożne kapliczki i krzyże na rozstajach dróg.

Przyglądając się dawnym wiejskim chałupom z pewnością zauważysz, że różnią się one wielkością. Większe chaty świadczyły o zamożności dawnych gospodarzy. Budowano je z naturalnych materiałów: drewna, kamienia, gliny, a dachy kryto słomą lub trzciną. Ściany miały konstrukcję zrębową, a szczeliny między belami wypełniano gliną i torfem. Zamożniejsi gospodarze wzbogacali swoje chałupy podcieniami.

Kasparus to niewielka wioska zagubiona wśród kociewskich lasów. Zachowało się w niej wyjątkowo dużo drewnianych chałup, a także drewniana plebania o wieńcowej konstrukcji, ryglowy kościół, stary cmentarz i ceglany budynek szkoły. Wieś Długie, położona w głębi lasu, zachowała swój oryginalny układ. Dominują w niej przepiękne drewniane chaty, niektóre z kolorowymi, zdobionymi okiennicami. Liczba nagromadzonych malowniczych chat tworzy z tych wsi prawdziwy „żywy skansen”. Żywy, bo chaty mają swoich mieszkańców – są własnością prywatną. Oglądając stare domy rób to z poszanowaniem ich prywatności.

Przykłady ludowego budownictwa zauważysz też w miejscowości Osiek, Wycinki, Jaszczerz czy Bukowiny.

W Szteklinie stoi dawny dworek zbudowany z drewna modrzewiowego.

Wnętrza kociewskich chat

Wnętrza kociewskich chat były proste i skromne. Serce chaty stanowił piec z kominem – ogrzewał izbę, służył do pieczenia chleba i przyrządzania posiłków. Reprezentacyjnym pomieszczeniem była z kolei „biała izba” – zawsze ze starannie wybielonymi ścianami i najlepszymi meblami. To w niej przyjmowano kolędę, świętowano, spędzano niedziele.

Jeśli chcesz wejść do wnętrza kociewskiej chaty,  koniecznie odwiedź chatę w Borzechowie – najsłynniejszą chałupę na Kociewiu, z podcieniami, w której obecnie mieści się biblioteka. To niewielki dom, z jedną izbą, sienią i komorą.

Natomiast na południowych krańcach Kociewia, we wsi Chrystkowo koło Gruczna, stoi piękny, pomennonicki, okazały drewniany dom podcieniowy, który można zwiedzić i warto to zrobić. To pozostałość po dużym gospodarstwie, na terenie którego znajdowała się także obora, stodoła, czy owczarnia. Chałupa ma dwie kondygnacje i kilka izb: kuchnię, spiżarnię, sypialnię, salon gościnny, wędzarnię. Zobaczymy tutaj kolekcję eksponatów związanych z życiem na wsi. Co ciekawe, dom był przystosowany do regularnie nawiedzających teren powodzi – wyposażony był w system pochylni umożliwiających przeprowadzenie zwierząt gospodarskich na poddasze. Zachowały się także stare znaczniki pokazujące stan wody podczas powodzi.