Swołowo – stolica Krainy w Kratę

"Kraina w kratę"

Nazwa „Kraina w kratę” pojawiła się po raz pierwszy jako tytuł zorganizowanej w 1995 r. w Słupsku wystawy fotograficznej prezentującej piękno tradycyjnej architektury wsi Pomorza. Nazwa ta okazała się tak trafna i chwytliwa, że obecnie, funkcjonuje jako oficjalne pojęcie i lokalna marka turystyczna.

Kraina w kratę

Kraina w kratę jest obszarem występowania tradycyjnej zabudowy o konstrukcji ryglowej, ze smołowanymi na czarno belkami i bielonymi polami wypełnień, które nadają budynkom charakterystyczny, kraciasty wygląd. Za stolicę Krainy w kratę uchodzi Swołowo, w którym znajduje się 70 obiektów wzniesionych tą tradycyjną techniką, a w jednej z zabytkowych zagród mieści się filia Muzeum Pomorza Środkowego.

Oprócz „kraciastej” formy fasad budynków w Krainie w Kratę dominuje także charakterystyczny, owalny lub okrągły sposób rozplanowania zabudowy wsi. Typowa „zagroda w kratę” to budynek mieszkalny usytuowany w głębi, zabudowania gospodarcze po obu stronach sporego dziedzińca i obowiązkową brama, a czasami nawet budynek bramnym od strony drogi. Oprócz „kraciastych” zagród, w kratę budowane były także kościoły, dwory i budynki użyteczności publicznej.

Tego typu zabudowę spotkać można w Darłowie, Sławnie, Ustce, Słupsku i wielu innych nadmorskich miejscowościach. Ważnym ośrodkiem Krainy w Kratę jest skansen, Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, gdzie zachowano oryginalną zagrodę, a z czasem uzupełniono ją przenoszonymi z innych miejsc budynkami, którym groziło zniszczenie.

Kraina w kratę to obszar bez granic, rozciągający się na przestrzeni około 50-kilometrowej szerokości pasa nadmorskiego, którego długość oblicza się na około 80 kilometrów. Rozrzucone wśród pięknej okolicy tradycyjne zabudowy, odmienne od znanej z głębi Polski, są niewątpliwie warte polecenia.

Swołowo

• najstarsze wzmianki o Swołowie pochodzą w pocz. XIII w., kiedy to wieś została nadana, rezydującym w pobliskim Sławnie, joannitom.
• wieś położona przy starym trakcie (do XVIII w.), prowadzącym ze Sławna do Słupska
• we władaniu „rycerzy w habitach” pozostawała przez blisko 200 lat. W charakterystyczny dla okolicy, a popularny przed tysiącem lat sposób, ukształtowano ją w formę elipsy obejmującej płynący środkiem strumień, ze stawem.
• Przy centralnym placu wsi, również owalnym, stoi niewielki kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Swołowie, wzniesiony pierwotnie przez joannitów. Co ciekawe świątynia do dziś nosi znamiona najdawniejszego, gotyckiego kształtu. Jego dzisiejsza bryła przywodzi na myśl kościoły duńskie lub te, które zobaczyć można w południowej Szwecji
• innym wartym wzmianki budynkiem w centrum jest kuźnia z szachulcowym domkiem kowala

Wieś leży w niewielkiej dolince, której środek pokrywa się z centralnym placem, a której zbocza, w miarę oddalania się od kościoła łagodnie się wznoszą. Wśród oryginalnej zabudowy dominują „domy w kratę” – budynki mieszkalne i gospodarcze o konstrukcji ryglowej, czarnych belkach i białych wypełnieniach. Kilkadziesiąt lepiej lub gorzej zachowanych, ponad stuletnich obiektów tego typu, sprawia że Swołowo uznawane jest za stolicę „krainy w kratę” – obszaru występowania charakterystycznej zabudowy.

W 2008 r. jedna z zagród, niegdyś należąca do gospodarza nazwiskiem Albrecht, stała się filią Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.

W 2012 r. muzeum wzbogaciło się o kolejnych osiem zabytkowych obiektów. W pięknie odbudowanych i wyremontowanych obiektach urządzono multimedialne wystawy poświęcone ciesielce, tkactwu oraz historii tej części Pomorza. Muzeum Kultury Ludowej Pomorza organizuje co roku wiele imprez plenerowych, które ściągają miłośników kultury ludowej z całej polski.

Do najpopularniejszych należą:

• święto szparagów (czerwiec),
• Dziecięca Zagroda (każda niedziela lipca),
• Babie Lato i konkurs na najlepszą pomorską nalewkę (początek września)
• festyn kulinarny „Na św. Marcina najlepsza pomorska gęsina” (11 listopada).

Wieś Swołowo, nosząca dumny tytuł „Europejskiej Wsi Dziedzictwa Kulturowego”, to miejsce warte zobaczenia nie tylko ze względu na szczególne walory historyczne, ale przede wszystkim na niezwykłą wręcz urodę zarówno samej wsi, jak i jej najbliższej okolicy.