Co o Kaszubach turysta wiedzieć powinien

Bòlesłôw przemierza ścieżki nad kaszubskimi jeziorami. Myśli o tradycjach, które przekazywane są z dziada pradziada – zimą kolęduje w kolorowych orszakach, wiosną polewa wodą na śmigus-dyngus tu dyngowanie, a lato wita podczas nocy świętojańskiej.

Kaszuby to nie tylko zielone lasy i brunatne gleby, błękitne jeziora i rzeki, ale także mieszkańcy – Kaszubi – tworzący klimat i odrębność tego regionu. Ich wyjątkowość to przede wszystkim kultura, której są wierni od lat i którą przekazują z pokolenia na pokolenie. To język jakim się posługują po dziś dzień, wyjątkowy w skali światowej. Strój ludowy, który noszą z dumą i szacunkiem, dostojnie go prezentując podczas uroczystości kościelnych, to obrzędy i zwyczaje związane z ich życiem codziennym, a także sztuka rodzima, którą uprawiają w małych domowych pracowniach. Nie tworzą wielkich fabryk ani zakładów wytwórczych, są wierni swojej historii ręcznie wyrabianych przedmiotów, które rozpoznawalne są w całej Polsce.

Mówiąc o wielkanocnym zwyczaju polewania wodą warto wspomnieć jak to dawniej bywało. Na Kaszubach  „dyngowano” gałązkami jałowca. Chłopcy chodzili od domu do domu smagając nimi dziewczęta po nogach. Dziewczęta chętnie znosiły ból wierząc, że im bardziej podrapane, pokłute i posiniaczone będą ich nogi, tym większe będą miały powodzenie u chłopców. Obrzędy i zwyczaje są stałym elementem kaszubskiego folkloru. Jednak nie istniałyby one, gdyby nie

Język, hymn, flaga i godło

Przede wszystkim Kaszubi posiadają swój własny język. Nie jest to dialekt czy gwara, a właśnie język. Trzeba wziąć to pod uwagę, gdy będziemy zwiedzać ten region, ponieważ nie doceniając tej kwestii, bardzo łatwo Kaszubów urazić. W Chmielnie czy w Kartuzach usłyszymy oczywiście język polski i jest duża szansa, że do przyjezdnych Kaszubi będą mówić w języku dla wszystkich zrozumiałym.

Po kaszubsku rozmawiają przede wszystkim między sobą, podczas spotkań, zjazdów, w muzeach czy regionalnych restauracjach. W języku kaszubskim powstawały i powstają powieści i pieśni. Gdy z głośników popłynie popularna pieśń – wyliczanka „Kaszubskie nuty” (zwane „Kaszubskim alfabetem”), możemy być pewni, że właśnie zapoznajemy się z najbardziej charakterystycznym elementem kaszubskiego folkloru.
Za kaszubskie godło uważa się czarnego gryfa na żółtym tle. To nawiązanie do historii ze średniowiecza, gdy właśnie gryf stał się symbolem Pomorza Wschodniego po pokoju toruńskim.

Kolejny element zbioru kaszubskich symboli jest flaga dumnie łopocząca na dachach wielu regionalnych instytucji. W naturalny sposób nawiązuje ona do kolorów godła. Górny pas jest czarny a dolny żółty (ewentualnie złoty).

Co ciekawe, Kaszuby nie mają oficjalnego hymnu, chociaż istnieją dwie pieśni, które są za takowy uważane. To starsza, licząca prawie 140 lat, „Kaszëbsczi marsz” i młodsza „Zemia Rodnô”.

W Chmielnie możemy zobaczyć, jak kolejni członkowie rodziny Neclów ręcznie formują gliniane naczynia, pomocą koła garncarskiego napędzanego siłą nóg. Powstają w ten sposób dzbany, misy, wazony, które następnie są zdobione wzorami charakterystycznymi dla ceramiki Neclów; gałązka bzu, rybia łuska, mały tulipan, gwiazda kaszubska, wianek kaszubski, lilia oraz duży tulipan.

W skansenie etnograficznym we Wdzydzach Kiszewskich możemy wejść do tradycyjnej chëczy kaszubskie, czyli chaty, w której mieszkali Kaszubi. We wnętrzu zaprezentowane są tradycyjne meble, a w szczególności szelbiągi i kuchenne kredensy, które są ręcznie zdobione przez snycerzy. Sztuka kaszubska to również malowanie na szkle oraz plecionkarstwo różnych przedmiotów z korzeni sosny.

Kaszubski strój, haft i kuchnia

Wspaniałym, niezwykle barwnym elementem kultury kaszubskiej jest tradycyjny strój ludowy, zakładany od święta, na specjalne okazje. Niebieskie, czerwone i zielone, szerokie, damskie spódnice sięgające za kolana, biały fartuch, biała haftowana bluzeczka i czarny aksamitny gorset – to popularny damski strój kaszubski. Panowie z kolei  do białej koszuli zawiązywanej czerwoną wstążką pod brodą zakładają białe spodnie. Na koszulę z kolei naciągają czarną kamizelkę.

Kaszubski haft, czyli kaszëbsczi wësziwk, to znak rozpoznawczy Kaszub. Choć kaszubskiego haftu mamy kilkanaście rodzajów, cechą wspólną są kolory. To pięć  podstawowych barw: niebieski, czarny, żółty, zielony i czerwony. Tradycyjne motywy to nawiązania do kwiatów: tulipanów, bratków, lilii, róż i niezapominajek. Dziś haftowanie to nadal hobby wielu Kaszubek i pomysł na spędzanie wolnego czasu. Trudno odnaleźć kaszubskie domostwo, gdzie nie znajdziemy chusty, obrusu czy zastawy przyozdobionych tradycyjnym haftem.

Kuchnia

Jednak nie samą sztuką Kaszubi żyją. Region zachwyca lokalną kuchnią, opartą na tradycyjnych, zdrowych składnikach. Kaszubska kuchnia tradycyjna to bogactwo ryb i mięs, w tym gęsiny, która jest kulinarną dumą. Niepowtarzalne ruchanki czyli racuszki z ciasta drożdżowego lub chlebowego   czy szneka z glancem będąca okrągłym lukrowanych ciastkiem z rodzynkami  to domowe desery, które znajdziemy w wielu kaszubskich restauracjach.

Dodatkowo będąc na Kaszubach warto zapamiętać jeszcze takie nazwy jak zupa brzadowa, kaszubska kiełbasa i kaszebska malena.   Nazwa zupy pochodzi od słowa „brzad” oznaczającego susz owoców z sadu i pewnie potrawa ta była by zwykłą zupą owocową gdy nie były do niej dodane… grzyby.  Z kolei widząc nazwę kaszebska melena, większość zapewne pomyśli  o kaszubskiej odmianie malin.  Tym bardziej będzie zdziwiony kiedy  okaże się, że za moment zajadał się będzie regionalna odmianą truskawek.

W chëczach lub karczmach

W czasie wolnym od pracy w polu oraz obowiązków domowych Kaszubi często gromadzili się w swoich chëczach lub karczmach, aby wspólnie z bliskimi i sąsiadami radować się i bawić przy kaszubskiej muzyce. Rozpoczęcie zabawy oznajmiały bazury, które w akompaniamencie diabelskich skrzypiec i burczybasu grały skoczne melodie.

A tym, którym brakowało sił tańcząc Kosedera zasiadali do obficie zastawionych stołów, aby delektować się wyśmienitymi potrawami kuchni kaszubskiej. Własnoręcznie wypiekany chleb, śledzie po kaszubsku i kaszubska malina to tylko niektóre z lokalnych specjałów. „Jo jem najedłi ë napiti, ale muszi tabaką bëc nos przebiti”, zgodnie z tym kaszubskim przysłowiem, po jedzeniu każdy prawdziwy Kaszuba powinien zaniuchać tabaki ze swojej tabakiery.