Kociewie to kraina geograficzna i etnograficzna wchodząca w skład Pojezierza Wschodniopomorskiego, która na przestrzeni lat wielokrotnie ulegała zmianom. Obecne granice Kociewia zostały ustalone na podstawie badań językoznawczych Kazimierza Nitscha.
Geograficznie i administracyjnie
Badacz podzielił teren Kociewia na pierwotne obejmujące okolice Pelplina oraz rozszerzone, które to nazwą objął obszar występowania dialektu kociewskiego. Współcześnie Kociewie liczy ok. 3 tys. km2.
Wschodnią granicą jest ok. stukilometrowy odcinek Wisły od okolic Gruczna na południu do wsi Czatkowy, leżącej na północ od Tczewa. Na północy zasięg regionu wyznacza linia Pszczółki – Trąbki Wielkie – Wysin, zaś zachodnia granica biegnie przez Starą Kiszewę, Bartoszy Las, Czarną Wodę, Szlachtę, Śliwiczki, Drzycim, a następnie do Gruczna i kieruje się ku Wiśle.
Administracyjnie Kociewie leży na terenie województwa pomorskiego (całe powiaty: starogardzki i tczewski, fragment powiatu gdańskiego: część gminy Trąbki Wielkie i powiat kościerski z terenami gmin Liniewo i Stara Kiszewa) oraz kujawsko – pomorskiego (większość ziem należących do powiatu świeckiego oraz część gminy Śliwce z powiatu tucholskiego). Na terenie Kociewia leży dziewięć miast: Tczew, Starogard Gdański, Skarszewy, Skórcz, Czarna Woda, Gniew, Pelplin, Nowe i Świecie. Za stolicę regionu uważa się Starogard Gdański.
Opactro pocysterskie w Pelplinie, fot UM Pelplin
Historycznie
Nazwę Kociewie można znaleźć w dokumentach z początku XIX w. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1807 r. W Źródłach wojskowych do dziejów Pomorza przytoczony jest meldunek ppłk Hurtinga do gen. Dąbrowskiego, w którym występuje nazwa Gociewie. W powyższych meldunkach było dużo zniekształceń nazw miejscowości, więc przyjmuje się, że G zamiast K jest tego typu pomyłką. Inną nazwą regionu było Koczewie, która znajduje się w wierszu Szczaście ji pon napisanego w gwarze kociewskiej. Dokument pochodzi za Świecia z lat 1810 – 1820. Z kolei u Floriana Ceynowy można spotkać formę Koczevije. Nazwę Kociewie wymienił również Oskar Kolberg w tomie Pomorze
Skąd nazwa Kociewie?
Do tej pory badaczom nie udało się jednoznacznie ustalić etymologii słowa Kociewie. Na ten temat powstało wiele różnorodnych koncepcji i hipotez, ale żadna z nich nie uzyskała całkowitego poparcia. Zdecydowana większość etymologii koncentruje się na rdzeniu Koć-. Według tych koncepcji nazwa Kociewie wywodzi się od słów:
- kociełki, czyli liczne kotliny, bagna i bagienka otoczone górami (koncepcja ks. Fankidejskiego);
- kotten, czyli chaty (wg J. Łęgowskiego);
- kocza, kuczen – lekko sklecone szałasy (wg ks. J. Kujota);
- kociewie – pierz, wiórzysko, namuł (wg S. Kozierskiego, A. Brücknera);
- kocanki – nazwa roślin (wg W. Taszyckiego);
- koc – samołówka rybacka (wg J. Tredera);
- kaczy – Kociewie, czyli Kacewie 'kraina nad Kaczą rzeką’ (wg J. Haliczera);
- Gocie – Gotowie (wg F. Bujaka, J. Czekanowskiego).
Hanna Popowska-Taborska w swoich badaniach nad nazwą Kociewie nawiązała do ks. Bernarda Sychty, który porównał Kociewie z wyrażeniem kocie wiarë, czyli 'głucha, zapadła okolica’ oraz do wyrazu kocevinë o podobnym znaczeniu. Dla Popowskiej – Taborskiej nazwa Kociewie ma charakter przezwiskowy, genetycznie pejoratywny (co może tłumaczyć fakt, że w trakcie badań prowadzonych przez Z. Stamirowską ludność regionu nie przyznawała się do tej nazwy). Jej podstawą słowotwórczą byłaby nazwa apelatywna 'kot’, a więc mielibyśmy do czynienia z formacją analogiczną, jak cytowane w „Słowniku kociewskim” chrószczewie 'zarośla, krzaki’. Sporadycznie notowana postać koćejeve zawierałby rdzeń rozszerzony przyrostkiem -ej.
Z kolei Bogusław Kreja uważa, że nazwa Kociewie jest zapożyczona z któregoś języka wschodniosłowiańskiego. W języku rosyjskim jest wyraz kočevьe o znaczeniu 'koczowisko, miejsce koczowania’. Jest to rzeczownik odczasownikowy utworzony przy pomocy przyrostka -ьe od czasownika kočevat, czyli 'koczować’. Nazwa Koczewie, która występuje u Ceynowy jest zbliżona do źródłosłowu rosyjskiego.
Kreja przyjął pogląd Kujota o mniejszym obszarze Kociewia w przeszłości (tj. tereny po Wierzycy, pomiędzy Nową Cerkwią a wsią Królów Las) i wyszedłz założenia, że zanim nazwa pojawiła się w źródłach pisanych, musiała funkcjonować w świadomości mieszkańców, czyli według Krei w XVIII w. W tym czasie przez Pomorze maszerowały wojska, w tym wojska rosyjskie, które również stacjonowały na tym terenie. W źródłach brakuje bezpośrednich dowodów na to, że w okolicach Gniewa i Pelplina przebywali Rosjanie, natomiast w klasztorze w Pelplinie odnaleziono monety rosyjskie z lat 1759-1762. Kreja przytacza ponadto przykłady toponimiczne (np. wieś Rusek, folwark Rusin) i antroponimiczne (np. nazwy Sobków, Kołokołcow), które mogą świadczyć o obecności wojsk rosyjskich na Pomorzu w XVIII w.
