Już w XIV wieku słyszano o Żurawiu, który przenosi tony ładunków, a także stawia maszty. Pierwotny obiekt spłonął w czasie pożaru w 1442 roku, a dzisiejszy nawiązuje do wizerunku Żurawia z połowy XV wieku. Obecnie ten legendarny zabytek architektoniczny jest jednym z symboli Gdańska.
Żuraw, fot. Pomorskie Travel
Żuraw portowy i jego architektura
Budowla składa się z dwóch półokrągłych baszt oraz usytuowanej między nimi drewnianej konstrukcji z hakiem. Dźwig miał nie tylko charakter przemysłowy, ale również obronny, a ponad to stanowił jedną z wielu bram wodnych miasta.
Przełom XVI i XVII w to czasy jego największej świetności.
- Gdańsk był wówczas jednym z ważniejszych portów Europy
- Żuraw – jako największy dźwig – codziennie przeładowywał tony towarów
- w obecnym kształcie Żuraw nawiązuje do wizerunku z lat 1442-1444
- konstrukcja oparta o dwie masywne, ceglane wieże, pomiędzy których umieszczano mechanizm dźwigowy. Były to dwie pary kół deptakowych o średnicy około sześciu metrów każde
- siłę napędową stanowili ludzie stąpający wewnątrz bębnów
- urządzenie było w stanie podnieść ciężar dwóch ton na wysokość 27 metrów bądź, po sprzęgnięciu obu par kół, 4 t na wysokość 11 m.
- mimo że elewacje budynku od strony Motławy i ul. Szerokiej różnią się od siebie, to cała konstrukcja utrzymana jest w stylu gotyku flamandzkiego.
Żuraw, fot. Paweł Jóźwiak - Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
W XIX wieku Żuraw tracił na znaczeniu , służył do stawiania masztów na statkach wiślanych. Dodatkowo podnoszono z wody rufy statków w celu naprawy sterów i śrub.
Czasy współczesne
W wyniku działań wojennych w 1945 roku drewniana część Żurawia została spalona, a ceglane elementy pozostały jedynie w 60%. Po zakończeniu wojny obiekt odbudowano i przekazana na potrzeby powstającego Narodowego Muzeum Morskiego. W 2024 roku po trzyletniej kompleksowej renowacji tej perły architektury, Żuraw portowy ponownie został udostępniony do zwiedzania. Żuraw ma odnowione i oczyszczone ceglane elewacje budynku oraz dach pokryty w całości nową, ceramiczną dachówką.
Podczas renowacji południowej baszty Żurawia dokładnie odrestaurowano XVII-wieczny zegar słoneczny, którego jasną tarczę na tle ceglanej ściany można dostrzec na najwyższej części elewacji. Goście odwiedzający zabytek mogą zobaczyć w części odnowionych wnętrz fragmenty oryginalnych XV-wiecznych murów, które w trakcie prac oczyszczono ze starej warstwy tynku. Jednocześnie odrestaurowano i zabezpieczono drewnianą konstrukcję wyciągu oraz cały potężny mechanizm dźwigowy.
Żuraw, fot. Paweł Jóźwiak - Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
„Złoto za zboże. Morska potęga Gdańska”
Zwiedzając Żurawia można poczuć się jak w portowym Gdańsku z czasów złotego wieku, czyli z okresu XVII-wiecznego rozkwitu żeglugi i handlu morskiego Rzeczypospolitej.
W sześciu salach na trzech piętrach Żurawia goście poznają m. in.
- tajniki nawigacji przy wchodzeniu statkiem do portu,
- rodzaje przywożonych do Gdańska towarów,
- procedury transakcyjne w komorze palowej,
- mechanizmy i infrastrukturę portu
- XVII-wieczne techniki budowy statków
- rozrywki portowego miasta w historycznej tawernie
Odtworzone zostały w najdrobniejszych szczegółach historyczne pomieszczenia, urządzone m. in. na wzór wnętrz znanych z XVII-wiecznych obrazów. w multimediach poznamy dzieje gdańskiego kupca i armatora Hansa Krossa, prowadzi on narrację na wystawie „Złoto za zboże. Morska potęga Gdańska” w Żurawiu jako kapitan statku.
Crane, photo by Paweł Jóźwiak - National Maritime Museum in Gdańsk
Eksponaty i opowieść kupca i armatora Hansa Krossa
Zabytkowe eksponaty, takie jak
- oryginalne monety
- meble,
- naczynia
- oraz miary i wagi
są wkomponowane w aranżację wystawy jako przedmioty codziennego użytku dawnych gdańszczan.
Opowieść kupca i armatora Hansa Krossa
Treść wystawy ujęta została w fabularyzowanej formie, której bohaterem jest autentyczna postać gdańskiego kupca i armatora Hansa Krossa. Jest on swego rodzaju wirtualnym przewodnikiem po XVII-wiecznym gdańskim porcie. Jego awatar wprowadza gości w tematykę każdej z sekcji wystawy, a także wchodzi w interakcję z innymi „mieszkańcami” Żurawia.
Bo oprócz Hansa Krossa na eskpozycji spotkamy również pana palowego – urzędnika pobierającego cło od przywożonych do miasta towarów, i karczmarza – właściciela tawerny. Obie postacie zostały wykreowane technologią trójwymiarowych, ruchomych hologramów i obok mappingu 3D, ekranów panoramicznych i stanowisk interaktywnych są jednymi z licznych multimediów wzbogacających wystawę.
Żuraw, fot. Paweł Jóźwiak - Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
