Jeden z największych na świecie, a z całą pewnością jeden z najefektowniejszych zamków jakie przetrwały do naszych czasów. Arcydzieło architektury obronnej i rezydencjonalnej średniowiecza, o powierzchni ok. 21 hektarów i łącznej kubaturze budynków przekraczającej ćwierć miliona metrów sześciennych Jeśli ktoś nie widział Malborka, to nie wie jak wygląda prawdziwa, średniowieczna forteca.
Zamek budowany latami…
Kończył się wiek XIII, kiedy Krzyżacy, od pięćdziesięciu lat skutecznie zawłaszczający tereny plemienne Prusów, rozpoczęli budowę zamku, który miał stać się stolicą ich własnego państwa. Przeniesienie stolicy wielkiego mistrza z Wenecji do Malborka nastąpiło w rok po zdobyciu przez krzyżaków Gdańska i otaczających go terenów, pokrywających się w zasadzie z obecnym obszarem województwa pomorskiego.
Zamek budowany był etapami od początku lat 70. XIII w., stając się z czasem podstawowym elementem systemu warowni w krzyżackich Prusach. Początkowo (od 1280 r.) pełnił funkcję jednego z zamków komturskich. W roku 1309 został siedzibą wielkich mistrzów Zakonu. Intensywnie rozbudowywany, w wieku XIV uzyskał formę trójdzielnego założenia obronnego z wyraźnie wyodrębnionym Zamkiem Wysokim (klasztor), Zamkiem Średnim (siedziba wielkiego mistrza i wielkiego komtura, centrum polityczne i administracyjne państwa zakonnego) oraz Przedzamczem (rozległe zaplecze gospodarcze).
Burzliwa historia krzyżackiej stolicy
Jako stolica państwa Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zamek stał się głównym ośrodkiem dyplomacji, centrum militarnym, gospodarczym, a także religijnym. Aż do pierwszej połowy XV wieku, Malbork słynął na całym kontynencie jako jedna z dwóch głównych baz wypraw krzyżowych na Litwę i Żmudź oraz miejsce spektakularnych zabaw, uczt i turniejów, przyciągających do Prus rycerstwo z wielu krajów Europy.
Pomorska podróż w czasie, czyli zamki gotyckie
W roku 1410 – po klęsce wojsk krzyżackich pod Grunwaldem – twierdza nad Nogatem, niezdobyta przez wojska polsko-litewskie, uratowała dalszą egzystencję Zakonu. Pogłębiający się kryzys polityczny i gospodarczy państwa zakonnego, doprowadził do rewolty poddanych (1454) i wcielenia kraju do Korony Polskiej. W roku 1457, wykupiony z rąk krzyżackich zaciężnych, Malbork przeszedł w ręce króla Kazimierza Jagiellończyka. Odtąd, przez ponad trzy stulecia, warownia spełniała rolę czasowej rezydencji władców Polski, bazy militarnej w Prusach Królewskich oraz siedziby starostów, którzy dysponowali władzą administracyjną, wojskową, policyjną i sądowniczą.
Zamek w Malborku jest największym gotyckim zespołem zamkowym na świecie, fot. Pomorskie.Travel/M.Ochocki
Zamek w Malborku. fot. Pomorskie.Travel/Mateusz Ochocki
W rezultacie pierwszego rozbioru (1772), północne ziemie Rzeczypospolitej, a z nimi twierdza nad Nogatem, znalazły się w granicach Prus. W okresie pruskim Zamek służył jako koszary i magazyny. Poważnie zdewastowany, odzyskał swój gotycki kształt w wyniku wielkich prac rekonstrukcyjnych prowadzonych pod koniec XIX i na początku XX w. przez wybitnego architekta Konrada Steinbrechta.
W roku 1945 gospodarzami Malborka raz jeszcze stali się Polacy. Straszliwie zniszczony w ostatniej fazie II wojny światowej, Zamek został z biegiem czasu podniesiony z ruin. Nadal pozostaje obiektem intensywnych prac konserwatorskich. W roku 1997 Zespół Zamkowy Malbork wpisano na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Nowy gospodarz – Muzeum Zamkowe w Malborku
Największym z wnętrz na zamku jest Wielki Refektarz, który w średniowieczu był największą salą recepcyjną malborskiej warowni. Wielcy mistrzowie podejmowali tu swoich licznych gości przybywających z całej Europy, odbywały się tu także kapituły zakonne. Wsparta na trzech filarach sala, zbudowana ok. 1340 r. liczy sobie 30 m długości, 15 m szerokości i 9 m wysokości. Jest częścią skrzydła zachodniego zamku średniego, a przylegając od północy do Pałacu Wielkich Mistrzów zaliczana jest do tzw. kompleksu reprezentacyjnego.
Jednym z najważniejszych pomieszczeń natomiast, w każdej wspólnocie zakonnej, był Kapitularz (element Zamku Wysokiego) – miejsce, w którym omawiano wszystkie istotne sprawy związane z cała wspólnotą. Obecna architektura sali pochodzi z czasów rekonstrukcji w latach 1882-1890, podobnie jak malowana przez Hermanna Schapera na ścianach galeria wielkich mistrzów, która powtarza jednak podobną, istniejącą tu w średniowieczu.
Zamek w Malborku, Kapitularz, fot. Pomorskie.Travel
Wnętrze to na skutek niekorzystnych zjawisk konstrukcyjnych było poważnie zagrożone i w związku z tym, niedostępne dla zwiedzających przez 25 lat. Dzięki intensywnym pracom konserwatorskim i poprzedzającym je badaniom finansowanym w 60 % przez Norweski Mechanizm Finansowy, udało się przywrócić historyczny, architektoniczny kształt wnętrza z początku XX w.
Gospodarzem twierdzy nad Nogatem jest dzisiaj Muzeum Zamkowe w Malborku, utworzone w 1961 r. Do jego podstawowych zadań należy opieka nad substancją zabytkową Zamku, prowadzenie prac badawczych i konserwatorskich, gromadzenie i udostępnianie zbiorów, działalność edukacyjna. Placówka dysponuje dwudziestoma trzema kolekcjami z zakresu sztuki, rzemiosła artystycznego, architektury i historii. Do najciekawszych z nich należą zbiory wyrobów z bursztynu, militariów, numizmatów, detalu architektonicznego i rzeźby.
Oblężenie Malborka, historyczna inscenizacja na Zamku krzyżackim w Malborku, fot. mat. organizatora
Poza swoją działalnością podstawową, muzeum angażuje się w organizację sympozjów, przedsięwzięć artystycznych i edukacyjnych, muzycznych i teatralnych, a nawet historycznych widowisk plenerowych w rodzaju „Oblężenia Malborka”. Zamek nad Nogatem bywa też dosyć często planem zdjęć filmowych i telewizyjnych. W miesiącach letnich, wieczorami, prezentowane jest w jego murach widowisko ” Światło i dźwięk”.
Na specjalne zamówienie, ośrodek konferencyjny Karwan organizuje i prowadzi spotkania grup zawodowych, biesiady, warsztaty oraz zamkowe gry przygodowe.
