„Pamięć w ziemi zapisana”

Przeżyj niezwykłą podróż przez ponad 250 lat historii półwyspu Westerplatte – od momentu powstania piaszczystej łachy u ujścia Wisły w XVII wieku, nazwanej później West–Platte, aż po dramatyczne wydarzenia II wojny światowej i zakończenie działalności filii niemieckiego obozu Stutthof dla jeńców cywilnych w 1941 roku. Ekspozycja prowadzona jest w porządku chronologicznym, a jej narracja wzbogacona została o wyniki wieloletnich badań archeologicznych prowadzonych na tym terenie. To właśnie dzięki nim udało się m.in. odkryć i zidentyfikować mogiły polskich obrońców Westerplatte – jedno z najważniejszych i najbardziej poruszających odkryć ostatnich lat.

Artefakty – dosłownie wydobyte z ziemi – pozwalają spojrzeć na historię półwyspu oczami ludzi, którzy tu żyli, służyli i zginęli.

Tematyczne sekcje wystawy:

1. Elektrownia - serce Westerplatte

Poznaj historię Elektrowni Wojskowej Składnicy Tranzytowej – miejsca, które dziś stanowi historyczne serce ekspozycji. To właśnie tutaj zaczyna się opowieść o obronie Westerplatte.

Dowiesz się, jak ważną rolę odegrała decyzja Rady Ligi Narodów o przekazaniu półwyspu Polsce oraz jakie znaczenie miała ta eksterytorialna składnica dla państwa polskiego w okresie międzywojennym.

Wystawa ukazuje funkcjonowanie elektrowni – jej zadania w zakresie zasilania całego kompleksu, magazynów oraz basenu amunicyjnego. Dzięki unikatowym materiałom filmowym z prac archeologicznych można odkryć tajemnice tego miejsca i zobaczyć, jak nowoczesna technologia pomaga zrozumieć historię.

2. Wyspa - Bastion

Odkryj geologiczne i militarne początki Westerplatte – miejsca, które od XVII wieku pełniło strategiczną funkcję u ujścia Wisły.

Ta część ekspozycji opowiada o przemianie piaszczystej łachy w ważny bastion obronny. Zobacz unikalne eksponaty, takie jak kule armatnie z różnych epok – francuskie, rosyjskie i pruskie – guziki mundurowe oraz fragmenty broni kartaczowej.

Poznaj najważniejsze wydarzenia z XVIII i XIX wieku: desant wojsk francuskich w 1734 roku podczas wojny o tron Polski oraz walki z lat 1806–1807, kiedy armie Napoleona zdobyły broniony przez Prusaków i Rosjan Gdańsk.

„Wyspa – Bastion” pokazuje, jak przez wieki kształtowała się rola Westerplatte jako kluczowego punktu militarnego. To opowieść o miejscu, które już na długo przed wrześniem 1939 roku miało wojskowy charakter i było świadkiem ważnych momentów w historii regionu.

3. Kurort - zapomniane oblicze Westerplatte

Zanim Westerplatte stało się symbolem wojennej walki, było popularnym nadmorskim kurortem. Od 1838 roku działało tu Ostseebad Westerplatte – kąpielisko odwiedzane przez ponad 120 tysięcy gości rocznie.

Wystawa przenosi Nas w czasy, gdy miejsce to tętniło życiem kuracyjnym. Poznaj historię domu zdrojowego, zakładu kąpielowego, molo oraz licznych pensjonatów, hoteli i restauracji. Zobacz unikalne przedmioty codziennego użytku z życia kurortu: żetony na ręczniki i stroje kąpielowe, talerze z widokami, butelki, gliniane fajki czy elementy zastawy stołowej. Westerplatte ukazane jest tutaj jako przestrzeń relaksu, uroku i elegancji – świat, który istniał tuż przed tym, jak historia na zawsze zmieniła jego los.

4. Wojskowa Składnica Tranzytowa (WST)

Poznaj codzienne życie i funkcjonowanie Wojskowej Składnicy Tranzytowej – strategicznego punktu obronnego Polski na Westerplatte w latach 1921-1939.

W tej części wystawy dowiesz się, jak wyglądała służba wojskowa – od pracy żołnierzy i wartowników, przez obecność psów wartowniczych, po działania pracowników cywilnych. Poznasz strukturę załogi oraz zaplecze gospodarcze, w tym „Mikołajewo” – strefę z magazynami, stajniami i chlewami, które wspierały codzienne funkcjonowanie składnicy.

Wystawa prezentuje także oryginalne przedmioty codziennego użytku: buty saperskie, przybory do higieny, dewocjonalia, pióra, a także zastawę z kasyna oficerskiego, guziki mundurowe i orzełki czapkowe.

Dowiesz się również o willi oficerskiej – kwaterze komendanta i jego zastępcy – oraz o rozbudowie fortyfikacji, która przygotowała składnicę na nadchodzący konflikt. To spojrzenie za kulisy życia wojskowego Westerplatte tuż przed wybuchem II wojny światowej.

5. Walka - siedem dni bohaterstwa

Przeżyj dramatyczne chwile bohaterskiej obrony Westerplatte we wrześniu 1939 roku – wydarzenia, które przeszły do historii jako symbol polskiego oporu.

W tej części wystawy zobaczysz autentyczne artefakty z pola bitwy: fragmenty pocisków, łuski amunicji, zapalniki, polski granat obronny oraz oryginalny element obręczy koła armatniego. Prezentowane są również unikatowe fotografie i zdjęcia armaty polskiej kal. 76,2 mm.

Szczególne wrażenie robią modele Wartowni nr 5 – przed i po niemieckim nalocie bombowym z 2 września – które pokazują skalę zniszczeń.

Wystawa prowadzi przez kolejne etapy walki: od ostrzeżenia w postaci „kurtuazyjnej wizyty” pancernika Schleswig-Holstein, przez pierwszy ostrzał, szturmy piechoty, ataki lotnicze aż po ostatnie godziny przed kapitulacją.

Ta sekcja to opowieść o odwadze, determinacji i siedmiu dniach walki, które na zawsze zapisały się w historii Polski.

6. Zacieranie śladów pierwszej bitwy II wojny światowej

Po kapitulacji Westerplatte Niemcy rozpoczęli systematyczne zacieranie śladów bitwy – zarówno zniszczeń, jak i ludzkich tragedii.

W tej części wystawy poznasz losy cywilnych jeńców, zmuszonych do pracy porządkowej pod przymusem i w nieludzkich warunkach. Zajmowali się oni odgruzowywaniem, maskowaniem zniszczeń oraz ukrywaniem dowodów walk i zbrodni. Jedna z tablic wystawy nosi wymowny tytuł: „Dobijanie żywych pracą”, podkreślając dramat tych, którzy przetrwali walkę, ale zostali skazani na powolne wyniszczenie.

Dzięki badaniom archeologicznym udało się po latach odkryć ukryte ślady – zarówno materialne, jak i te zapisane w ludzkiej pamięci.

7. Powrót bohaterów

To najbardziej wzruszająca i symboliczna część wystawy. Prezentuje wyniki badań archeologicznych z 2019 roku, które doprowadziły do odnalezienia i identyfikacji szczątków polskich obrońców Westerplatte, pochowanych przez dekady w nieznanych zbiorowych mogiłach.

Odkrycie miało ogromne znaczenie historyczne i moralne – pozwoliło przywrócić bohaterom ich tożsamość i miejsce w narodowej pamięci.

Zwiedzając zobaczysz osobiste przedmioty znalezione przy szczątkach: guziki mundurowe, medaliki, buty saperskie, fragmenty pasów i ładownic, puszkę z maską przeciwgazową oraz pistolet Browning. Te ciche świadectwa stają się symbolem pamięci i szacunku wobec poległych.