Sztum to osada o długiej historii sięgającej czasów pruskich. W XIII wieku zdobyty przez Krzyżaków, rozwijał się odtąd jako miasto i siedziba krzyżackiego urzędnika – wójta.
Położenie Sztumu
Miasto położone na Pojezierzu Iławskim między: Jeziorem Barlewiskim i Jeziorem Sztumskim, jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej i powiatu.
Nazwa i zapis
- Najstarszy zapis w formie Stumo pochodzi z 1234 r. z kroniki Piotra z Dusburga.
Nazwa wywodzi się prawdopodobnie od założyciela osady pruskiej Alyem na terytorium Pomezanów. - Gród znajdował się na wyspie otoczonej wodami ówczesnego Jeziora Białego.
- Po zdobyciu w 1236 r. grodu pruskiego, Krzyżacy zbudowali tu folwark, w 1270 r. wznieśli dwór zakonny, a w latach 1294-1295 obronny.
- Przy dworze powstała osada lokowana w 1294 r.
W polskie ręce miasto wraz z zamkiem trafiło w połowie XV wieku. Główną turystyczną atrakcją Sztumu są zachowane fragmenty krzyżackiego zamku i średniowiecznych murów miejskich. Przy zamku działa bractwo rycerskie, a zamkowy dziedziniec służy także organizacji plenerów malarskich.
Miejska część Sztumu to głównie zabytki XIX-wieczne.
Zabytki w Sztumie
Warte uwagi są:
- dawny kościół protestancki – powstał w miejscu dawnego ratusza, W 1971 r. kościół przejęła parafia pw. św. Anny i rozpoczęła prace remontowe. Na wieży naprawiono układ zegarowy i zainstalowano kuranty. Wyremontowany obiekt pełni rolę placówki kulturalnej jako Centrum Kultury Chrześcijańskiej
- Kościół św. Anny – erygowany w 1416 r. W XVI w. kościół użytkowali protestanci, później katolicy, w czasie wojen szwedzkich – ponownie protestanci. Była to gotycka świątynia jednonawowa na rzucie prostokąta, z zakrystią od strony płn. W latach 1899-1900 świątynię przebudowano.
Na starych fundamentach postawiono nowy ceglany kościół w stylu neogotyckim. - dawny kościół ewangelicki – obecna siedziba Centrum Kultury Chrześcijańskiej
- wieża ciśnień z 1911 r.
- Swoistą sztumską atrakcją jest organizowany w mieście Ogólnopolski Przegląd Sztuki Więziennej, związany z funkcjonującym w Sztumie od początku XX wieku więzienia.
Kościół św. Anny
- elementy gotyckie
- rokokowe chrzcielnica
- ambona i konfesjonały z XVIII w., zachowały się w zachodniej części budowli
- przy wejściu na chór znajduje się dzwon z 1502 r.
- cennymi zabytkami są również stalle późnorenesansowe i barokowe, gotycka monstrancja oraz Grupa Ukrzyżowania na belce tęczowej
- pod chórem jest płyta nagrobna wojewody malborskiego i starosty sztumskiego Achacego Cemy (Cemmy, Czemy, właś. Zehmen), zmarłego w 1565 r.
- obok kościoła usytuowany jest cmentarz z zabytkowymi nagrobkami
