Szlak Bursztynowy

Szlak bursztynowy nie tworzy zwartej linii obiektów, jednak w Województwie Pomorskim oznakowano najbardziej interesujące z jego fragmentów. Warto odbyć kilka wycieczek tematycznych do najciekawszych miejsc związanych z bursztynem, które w największym nagromadzeniu występują w Gdańsku zwanym nie bez powodu Światową Stolicą Bursztynu.

Bursztyn

Bursztyn jest stwardniałą, kopalną żywicą drzew, jedną z ponad 130 rodzajów żywic kopalnych, które odnajdujemy na całym świecie. Różnią się one miejscem tworzenia, wiekiem oraz rodzajem drzewa z którego powstały. Bursztyn bałtycki powstał ponad 40 milionów lat temu. Jego największe złoża znajdują się pod dnem Zatoki Gdańskiej. Jako jedyny wśród żywic kopalnych zawiera od 3 do 8 % kwasu bursztynowego, który jest naturalnym katalizatorem przemian komórkowych – ma on więc właściwości prozdrowotne.

Naturalny bursztyn odznacza się szczególnym bogactwem kolorów i odmian. Zróżnicowania barw i stopnia przezroczystości dokonały warunki jakim podlegał w swej wędrówce do kolejnych złóż. Wygrzewany w wydmach przez promienie słońca, wietrzejący w piaskach pod wpływem zmian wilgotności i utleniania, czy sprasowany naciskiem lodowca – nabywał w sposób naturalny tych cech, o które dziś zabiega się w sposób sztuczny, idąc za wymaganiami mody.

Bursztyn, złoto Pomorza

Bursztyn z uwagi na swoje niezwykłe właściwości, barwę i zapach przyciągał uwagę ludzi od czasów prehistorycznych. Już w epoce kamienia pozyskiwano go na dużą skalę, czego ślady odkryto na stanowiskach archeologicznych ludności zamieszkującej Pomorze przed 4,5 tysiącami lat. Od tych czasów można mówić o Szlaku Bursztynowym, czyli nie jednej drodze, ale kierunku lokalnej wymiany handlowej z mieszkającymi na południu ludami. Nie był on żadną trasą w dzisiejszym rozumieniu, ale szeregiem dróg którymi bursztyn znad Morza Bałtyckiego docierał do krajów cywilizacji śródziemnomorskiej.

Najwięcej pamiątek po dawnych szlakach bursztynowych, zaczynających się nad Morzem Bałtyckim i biegnącym w kierunku Morza Adriatyckiego, datuje się na I-II wiek naszej ery. Przez wiele wieków bursztyn był towarem popularnym i pożądanym nie tylko przez rodowitych mieszkańców wybrzeży Bałtyku, lecz także Fenicjan, Persów, Greków i Rzymian. Dziś w dużej części Europy, od krajów bałtyckich po Grecję i Włochy, rekonstruuje się przebieg i odtwarza dzieje tego ważnego szlaku handlowego. Popularyzują go liczne muzea, odtworzone osady z epoki jak na przykład austriackie Carnuntum czy Faktoria w Pruszczu Gdańskim oraz różnego rodzaju inscenizacje i pokazy historyczne.

Gdańsk

Najstarsze ślady pracowni bursztyniarskiej w Gdańsku pochodzą z końca X wieku. Już wtedy surowiec i wyroby z bursztynem sprzedawano do innych miast na ziemiach polskich i Flandrii. Największy rozkwit twórczości artystycznej w Gdańsku, w której bursztyn stanowił główny surowiec do produkcji, przypada na XVII i XVIII wiek. W gdańskich pracowniach tworzono liczne dzieła z bursztynu na zamówienie bogatych mieszczan, szlachty, magnatów, duchowieństwa i królów polskich.

Wyroby z Gdańska docierały na dwory książęce i królewskie całej Europy, były najcenniejszymi dyplomatycznymi podarunkami dla papieży, carów, sułtanów i kalifów oraz władców największych państw europejskich. Gdańsk nazywany jest Światową Stolicą Bursztynu, skupia ponad 70 % światowej produkcji biżuterii i wyrobów bursztynowych wyróżniających się nowoczesnymi formami i najwyższą jakością wykonania. To właśnie w Gdańsku co roku odbywają się najważniejsze w branży bursztynniczej targi Amberif i Ambermart, Forum Miast Szlaku Bursztynowego czy zebrania Światowej Rady Bursztynu.

Również w Gdańsku swoją siedzibę ma Muzeum  Bursztynu, które jest oddziałem Muzeum Gdańska. Obecnie Muzeum działa w zabytkowym Zespole Przedbramia ulicy Długiej, jednak za kilka miesięcy udostępnione dla zwiedzających będzie nowoczesne wnętrze w Wielkim Młynie w Gdańsku.

W Bazylice św. Brygidy można podziwiać bursztynowy ołtarz, który powstał z inicjatywy bursztynników gdańskich. Projekt autorstwa prof. Stanisława Radwańskiego oraz bursztynnika Mariusza Drapikowskiego został wkomponowany w architekturę świątyni. U stóp mierzącego 11 m ołtarza siedzą dwaj wielcy Polacy: Papież Jan Paweł II oraz Kardynał Stefan Wyszyński. Centralnym elementem ołtarza jest obraz Matki Boskiej – Opiekunki Ludzi Pracy, w którym Madonna i Dzieciątko osiadają bursztynowe korony, zaś sukienka wykonana została z unikatowej odmiany białego bursztynu.

Gdynia

Tu siedzibę ma największy zakład bursztyniarski w Polsce – Manufaktura S&A – który poza produkcją wyrobów jubilerskich otworzył swoją siedzibę dla zainteresowanych sztuką obróbki turystów. Odwiedzający mogą posłuchać historii, ciekawostek, zobaczyć i nauczyć się rozróżniać bursztyn bałtycki od falsyfikatów oraz dotknąć i poznać jego właściwości. Silnie związana z bursztynem jest także artystyczna dzielnica Gdyni – Orłowo.

W tym miejscu wybitny pisarz polski Stefan Żeromski, spędzając wakacje w małym rybackim domku poznał bursztyn i w powieści „Wiatr od morza” przekazał swoje nim oczarowanie. Obecnie w tzw. Domku Żeromskiego ma siedzibę Towarzystwo Przyjaciół Orłowa, które prowadzi działalność kulturalną i edukacyjną. Od niedawna uczniowie pobliskiego zespołu Szkół Plastycznych poznają tajniki fotografii bursztynu w makroskali. Utrwalanie obrazów dokumentujący szczegóły wnętrza, kształt inkluzji organicznych, strukturę powierzchni indywidualnych bryłek bursztynu, które nieuchronnie ulegają procesom wietrzenia, pomaga w dostrzeżeniu i poznawaniu ciągłości przyrody

Sopot

Miasto artystów i nowoczesnego wzornictwa w bursztynowej sztuce jubilerskiej. Właśnie tu swój warsztat ma Lucjan Myrta, który z naturalnych odmian bursztynu tworzy monumentalne przedmioty, wypełnione niezwykłymi obrazami i misternymi rzeźbami oraz znany rzeźbiarz i twórca bursztynowego słowika – Bogdan Mirowski.

Z kolei galeria Ambermoda zachwyca świetnymi wystawami, designem jak i zaskakującymi formami oraz łączeniem bursztynu z innymi kamieniami szlachetnymi czy tworzywami naturalnymi.

Słupsk

Słupski Niedźwiadek Szczęścia – talizman szczęścia, ale przede wszystkim bursztynowa wizytówka miasta, która została odnaleziona w okolicach Słupska jeszcze w XIX w. Według badaczy to amulet łowcy niedźwiedzi datowany na 6 000 lat. Obecnie oryginał przechowywany jest w muzeum w Stralsundzie, a wierną kopię wykonaną przez słupskiego artystę wystawiono  w Ratuszu Miejskim. Powstanie w Słupsku Galerii Bursztynowej to osobisty sukces Mistrza Bursztynnika Narcyza Kalskiego, którego pasja, ambicja, a przede wszystkim miłość do bursztynu doprowadziła do otwarcia obiektu. W galerii wytwarzana jest biżuteria secesyjna i nowoczesna, rzeźba, sztuka użytkowa oraz okolicznościowe statuetki z bursztynu i srebra. Stałym elementem są także wystawy malarstwa, rzeźby i ceramiki, jak również prowadzone są lekcje o bursztynie.

Pruszcz Gdański

Miasto, w którym historia i tradycja spotyka się z teraźniejszością. U schyłku starożytności na terenie obecnego Pruszcza Gdańskiego, leżącego nad nieistniejącym dziś, połączonym z morzem jeziorem lagunowym powstał ważny ośrodek handlowy, zwany „faktorią”. Dogodna lokalizacja na styku szlaków lądowych i morskich sprawiła, że przybywający z różnych stron świata kupcy zaopatrywali się w rozmaite towary, między innymi surowe bryły bursztynu. Bardzo szybko Faktoria w Pruszczu Gdańskim stała się ekonomicznym centrum skupiska osadniczego leżącego pomiędzy Tczewem, Gdańskiem, a także całym Pomorzem Wschodnim. Znaczne zyski przynosiły gotowe wyroby z bursztynu, dlatego w obrębie faktorii zaczęły rozwijać się liczne warsztaty rzemieślnicze. W 2011 roku została otwarta rekonstrukcja osady handlowej, która nie tylko prezentuje życie ówczesnych mieszkańców Pomorza, lecz także oferuje lekcje muzealne, prezentacje dawnych rzemiosł. Jest to kulturalno – edukacyjne centrum miasta.

Obiekty muzealne

Bursztyn to nie tylko wyroby jubilerskie, ale także ciekawa podróż szlakiem turystycznym, w obrębie którego zlokalizowanych jest wiele obiektów muzealnych. Ekspozycje tematyczne nawiązujące do historii powstania, wydobycia, jak również obróbki i wykorzystania surowca, a także liczne warsztaty i pokazy szlifowania to atrakcje, których nie można pominąć.

Moda

Bursztyn wszechobecny! W świecie mody funkcjonuje jako niebanalny dodatek, ale także główny motyw kolekcji znanych polskich projektantów. Gala Mody i Bursztynu to zawsze najbardziej wyczekiwane wydarzenie gdańskich międzynarodowych targów Amberif. Nowoczesne, odważne propozycje bogactwo inspiracji, skojarzeń, materiałów, krojów, to cechy charakterystyczne wydarzenia, jak i dowód ponadczasowości „Złota Bałtyku”. Imprezy takie jak Sopot Fashion Days czy plenerowe pokazy mody nie mogą się bez niego obyć.

Biżuteria

Bursztyn głównie kojarzony jest z wyrobami biżuteryjnymi i sztuką jubilerską. Jednak zaskakuje różnorodnością form i kształtów, a także nowoczesnym wzornictwem. Nieważne jednak czy wzór jest tradycyjny czy nowoczesny, istotna jest autentyczność materiałów. Dlatego w galeriach bursztynowych pytaj o certyfikaty branżowe czy Bursztynowy Paszport – przewodnik konsumencki, który jest dowodem zakupu produktu autentycznego i gwarancją przestrzegania dobrych praktyk kupieckich.

Designe

Nowatorskie wzornictwo, różnorodna sztuka jubilerska, czy też zaskakujące formy użytkowe to nowe oblicze bursztynu, które zaczyna cieszyć się ogromnym uznaniem i powodzeniem w świecie. Obecnie bursztyn to coś więcej niż sznur kamyczków nawleczonych na linkę. Połączony ze złotem, srebrem, diamentami i innymi kamieniami szlachetnymi, a także naturalnymi materiałami takimi jak skóry czy rzemienie tworzy przepiękne, niecodzienne kompozycje. Coraz więcej przedmiotów użytkowych czy ekskluzywnych dodatków wykonywanych jest także z bursztynu: puderniczki, szachy, a nawet pendrive w bursztynowej oprawie to tylko niektóre propozycje.

Galerie

Najbardziej znana Bursztynowa Piąta Aleja w Gdańsku to malowniczy ciąg ul. Mariackiej, Długiej i Długiego Pobrzeża, gdzie w licznych warsztatach i galeriach można nie tylko kupić niepowtarzalne wzory biżuterii, ale również podpatrzeć rzemieślników szlifujących i obrabiających bursztyny. Kunszt gdańskich artystów jest znany i doceniany na całym świecie. Ich dziełem była między innymi Bursztynowa Komnata czy bursztynowy Ołtarz w kościele św. Brygidy. Każde z pomorskich miast ma swoich mistrzów bursztynnictwa, złotników i projektantów biżuterii, którzy w swoich galeriach pokazują wyjątkowe ozdoby, rzeźby, a często także większe realizacje bursztynowe jak świeczki, zegary czy szkatuły.

Obiekty na trasie

• Muzeum Bursztynu w Gdańsku
• Muzeum Bursztynu „Bursztynowa Komnata” w Stegnie
• Muzeum Bursztynu w Łebie
• Muzeum Zamkowe w Malborku
• Muzeum Archeologiczne w Gdańsku