Bëłë dnie, co to je w Gduńskù sã òbchòdzëło jak swiãta. Do taczich przënôlégałë te, czedë to do gardu przëjéżdżôł król ze swòjima drëchama, dwòrzanama i starżą. A doch taczé òdwiedzënë sã nieczãsto zdôrzałë. Wnetk wszëtcë gduńczónie wëchôdalë tedë ze swòjich dodomów, bë òbôczëc farwné a paradné karno, co jachało ùlëcama, na jaczich specjalno na pòwitanié mònarchë i jegò wëższich ùrzãdników bëłë stôwióné triumfalné łãczi z symbòlnyma figùrama.

Były takie dni, które gdańszczanie obchodzili jak święta. Nieczęsto zdarzało się bowiem, że do miasta przybywał król ze swoją świtą. Prawie wszyscy wylegali wówczas ze swoich domów, by ujrzeć kolorowy orszak odświętnie ubranych dostojników oraz specjalnie wznoszone na trasie powitania łuki triumfalne z mechanicznie poruszającymi się symbolicznymi figurami.

Tegò dnia słuńce i wiodro sprzijałë wôżnoce wëdarzeniô. Pòchód hewòtnëch wëższëznów pòcygnął spòd rëtusza Przédnégò Gardu z bùrméstrã na przódkù. Wszëtcë bëlë fejn òblokłi w bògatné, aksamitné ruchna w pëszné wzorë. Jich głowë, òkróm peruczków, przëòzdôbiałë wiôldżé kłobùczi ze strusowima piórama. Biôłé jak sniég knëpkòwóné krezë i kòłniérze sklëniłë sã na spòdlim ceglanëch mùrów. Cãżczé złoté lińcuchë pòbrzãkiwałë i wëdôwałë miłi dlô ùszów zwãk. Wszëtcë szlë w môłczenim kù Wëszawny Brómie. Pòchód co niósł symbòlné klucze Gduńska, jaczé hewòtny przédnictwò gardu miało wrãczëc królowi.

Tego dnia słońce i pogoda sprzyjały randze wydarzenia. Korowód tutejszych władz ruszył spod Ratusza Głównego Miasta z burmistrzem na czele. Wszyscy byli odziani w bogate, aksamitne wzorzyste szaty. Ich głowy oprócz peruk zdobiły wielkie kapelusze ze strusimi piórami. Śnieżnobiałe koronkowe krezy i kołnierze lśniły na tle ceglanych murów. Ciężkie, złote łańcuchy pobrzękiwały i wydawały miły dla uszu dźwięk. Wszyscy szli w milczeniu ku Bramie Wyżynnej. Orszak niósł symboliczne klucze Gdańska, które tutejsi włodarze mieli wręczyć królowi.

Kòżdi chcôł òbôczëc królewską pôrã,. W całi ti rzmie lëdztwa jeden blós człowiek zdôwôł sã nijak nie zajimac całim tim trzôskã i zamieszanim. Béł to plecati kaszëbsczi rëbôk Kriżón. Przepichôł sã bez mieszczónów ju wiãcy jak gòdzënã, na dodôwk dwigôł na plecach wiôldżi kòsz z witków, fùl jesz żëwëch rëbów. Przëpłiwôł do Gduńska, bë na ùbrzégù Mòtławë, przedôwac złapóné rëbë. Drogszé rëbë òdstôwiôł prostô do kamienicë przësãżnika Kònstantégò Ferbera na ùlicã Długą, gdze wiedno żdała na niegò dobrô zôpłata i ùgòscenié, a ùsmiechniãtô bògatnô mieszczka nie żałowała téż drobnëch dôrënków dlô dzecy rëbôka. Biédny rëbôk dôwôł z se wszëtkò, le bë jak nôchùtni dostac sã do kamienicë Ferberów. Dejade nie tak letkò bëło sã przecëskac bez zwiartą rzmã gapiélców. Narôz gardã wstrząsnął tak wiôldżi bùrgòt kanonowëch salwów rozlégło sã grzëmòtné klaskanié, a spòd Złoti Brómë rëszëlë ridownicë, jaczi òtmëkalë ùroczësti królewsczi pòchód.

Każdy pragnął zobaczyć parę królewską, poza jednym człowiekiem. Był to barczysty kaszubski rybak Kryżan. Przedzierał się przez tłum dźwigając na plecach wielki wiklinowy kosz pełen żywych ryb. Przybywał do Gdańska, by na nabrzeżu Motławy, sprzedawać złowione ryby. Droższe ryby odstawiał wprost do kamienicy ławnika Konstantego Ferbera na ulicę Długą, gdzie czekała go godziwa zapłata i poczęstunek, a zamożna mieszczanka dawała jeszcze drobne upominki dla dzieci rybaka. Gdy tego dnia dopłynął łodzią do Gdańska i dowiedział się o wizycie pary królewskiej, popędził do kamienicy Ferberów. Przedzierał się przez tłum mieszczan, którzy chcieli zobaczyć orszak i towarzyszące temu uroczystości. Salwy armatnie i następnie oklaski i brawa oznaczały początek uroczystego przejazdu orszaku od Złotej Bramy w stronę Dworu Artusa.

Pierszé wjachało karno zbrojnëch òblôłkëch w pùrpùrné òkriwniczi. Tedë westrzódkã ùlëcë Dłudżi przegalopòwalë gduńsczi ridownicë òbùti w czôrné aksamitné Ruchna. Pò nich dragònowie w mòdrëch ùnifòrmach, tej królewskô gwardiô. Pózni szło pôrãset farwnëch hajduków. Wprzódk ju sami królewsczi pôrë cygnãła szlachta i magnacëzna, a téż pòczestny senat gardu Gduńska. Na kùńcu wjacha złotô królewskô karéta òbtoczonô gwardią mònarchë.

Pierwszy wjechał oddział zbrojny w szkarłatnych opończach. Potem środkiem ulicy Długiej przegalopowali jeźdźcy gdańscy ubrani w czarne aksamitne stroje. Po nich dragoni w błękitnych mundurach, następnie gwardia królewska. Królewską parę poprzedzała bezpośrednio szlachta i magnateria oraz dostojny senat miasta Gdańska. Na końcu wjechała złota kareta królewska.

Mieszczónie sã copnãlë ò pôrã kroków w starnã przededwiérzów a kamieniczków, cobë zrobic plac tim, co przejéżdżalë. Rëbôk Kriżón, chòc béł blós ò czile métrów òd dodomù Ferberów, scësniãti bez zeszłëch lëdzy, ni mógł ju sã nijak rëszëc. Wësok nad głową ùzdrzôł znajemné lica służebnëch dzéwków słôwnégò Kònstantégò Ferbera. Rëbôk, czej tak zdrzôł na znajemné lica wësok w òknach, zdzëwòwôł sã równak, że béł tam nawetka pierwòrodny syn nôleżnika miésczi radë Ferbera – môlińczi Kòstk, chtëren dopiérze co doch zaczął stôwiac pierszé kroczczi. Co wiãcy, dzeckò niebezpieczno wëdżibało sã wnetk pòłwą cała pòza kamianną òknicã, a nicht jinszi jak Kaszëba na to ni miôł bôczoné. Nôleżnik radë gardu Ferber, czej przejéżdżôł kòl swòji kamienicë, pòdniósł głowã tak, bë jegò skarń mòglë dozdrzec zebróny w òknach domôcy. Knôpk, czej dozdrzôł przejéżdżającégò na dole òjca, wëdżiął sã jesz barżi i narôz zaczął spadac z òkna prosto na kamianny flaster. Pòchód stanął na sztót. Knôpka, co spôdôł, widzelë wszëtcë zebrón.

Tłum cofnął się o parę kroków w stronę przedproży i kamieniczek, by zrobić miejsce przyjeżdżającym. Rybak Kryżan, choć był zaledwie o kilka kroków od domu Ferberów, ściśnięty przez ciżbę, nie mógł się już wcale poruszać. Rybak rozglądał się, zobaczył w oknach kamienicy dziewki służebne i nawet pierworodnego syna Ferberów Kostka, który dopiero co zaczął stawiać pierwsze kroki. Co więcej, dziecko niebezpiecznie wychylało się prawie połową ciała poza kamienny parapet, a nikt poza Kaszubą nie zwracał na nie uwagi. Rajca Ferber również był w orszaku, gdy przejeżdżał  na wysokości swojej kamienicy, chciał zobaczyć zgromadzonych w oknach domowników. I nagle zauważył, jak jego mały syn, kiedy dostrzegł przejeżdżającego dołem ojca , wychylił się jeszcze bardziej i zaczął spadać z okna wprost na kamienny bruk. Orszak stanął na chwilę. Spadającego chłopca widzieli wszyscy zgromadzeni.

Blós plecati kaszëbsczi rëbôk, chtëren bôczlëwie wzérôł na spadającégò knôpka, òstôł spòkójny. Nadstawił swój wiôldżi kòsz fùl wãgòrzów, tak bë dzeckò w niegò wpadło, a czej tak sã stało, zakrzikł ze szczescô: – Panu Bògù zapłac! Ribka sã dała złapic! Pò czim zjimnął z remionów cãżôr, i wëcygnął ze spódkù swòjégò kòsza dosc òd se tim, co sã stało, le czësto całégò a zdrowégò Kòstka.

Ta niebiwałô rzecz, co ji dokònôł rëbôk òstawiła w ceni królewską wizytã w gardze, a téż pòwitalną ùroczëznã. W Gduńskù wiãcy sã gôdało ò cëdownym ùretanim môleńczégò Kòstka i człowiekù, chtëren zretôł mù żëcé, aniżelë ò królu i jegò òdwiedzënach.

Tylko kaszubski rybak zachował zimna krew. Nastawił swój wielki kosz pełen węgorzy, tak by dziecko weń wpadło i wykrzyknął za szczęścia „Dzięki Bogu! Rybka dała się złapać”. Zdjął z ramion kosz, odgarnął ryby i wydobył zupełnie całego i zdrowego Kostka.

Ten niezwykły wyczyn kaszubskiego rybaka przyćmił królewska wizytę w mieście, a także  uroczystość powitalną. W Gdańsku więcej się mówiło o cudownym ocaleniu maleńkiego Kostka i człowieka, który uratował mu życie, aniżeli o królu i jego odwiedzinach.

Zobacz także:

Kaszëbskô Mòwa, czyli o języku kaszubskim słów kilka