Ośrodek Oporu Jastarnia zlokalizowany jest w okolicy Jastarni, w najszerszej części Półwyspu Helskiego. Od 2005 roku na terenie kompleksu znajduje się Skansen Fortyfikacji, który składa się z czterech schronów głównych – „Sokół”, „Sabała”, „Saragossa”, „Sęp” oraz schronów lekkich.
Ośrodek przed 1 września 1939 roku
Wiosną 1939 roku, gdy zbliżała się wojna z Niemcami podjęto decyzję o budowie fortyfikacji stałych dla obrony Rejonu Umocnionego „Hel” od strony lądu. Wybrano miejsce oddalone ok. 4 km od Jastarni. Budowę ośrodka rozpoczęto w maju 1939 roku, od wykonania bocznicy kolejowej i składów materiałów budowlanych. Zakończenie prac zaplanowano na październik tego samego roku.
Do września zbudowano cztery ciężkie schrony bojowe, które tworzą pozycję główną. W drugiej linii obrony zbudowano tylko jeden z czterech rozpoczętych polowych schronów żelbetowych i okopy. Schronom ciężkim nadano nazwy „Sokół”, „Sabała”, „Saratoga” i „Sęp”.
Szlak fortyfikacji, w Helu, Schron Sabała, fot. Pomorskie Travel/M. Ochocki
Ośrodek po 1 września 1939 roku
1 września 1939 roku, w dniu ataku wojsk niemieckich na Polskę, fortyfikacje nie były jeszcze gotowe do pełnienia funkcji obronnych. Brakowało przede wszystkim kopuły z armatami przeciwpancernymi, a także lekkich schronów bojowych. Cztery ciężkie schrony, które wchodziły w skład Ośrodka Oporu miały być wyposażone w najnowocześniejsze stacjonarne armaty przeciwpancerne w kopułach i posiadać wytrzymałość wielokrotnego ataku. Każdy z obiektów posiadał opancerzony reflektor oświetleniowy, a wyposażenie bunkrów gwarantowało przetrwanie w nim załogi nawet kilkunastu dni oblężenia.
Szlak fortyfikacji, w Helu, Schron Sokół, fot. Pomorskie Travel/M. Ochocki
Schrony: Sokół, Sęp, Saragossa i Sabała pod względem parametrów technicznych były zbliżone do siebie, i mimo że Sęp miał najgrubsze ściany (125 – 330mm) oraz strop (160cm) to w kategorii odporności kwalifikował się do tej samej grupy co inne. Sęp ze względu na swoje położenie na plaży od strony otwartego morza, jest schronem najbardziej wysuniętym w stronę morza, pełnił on funkcję posterunku obserwacyjnego.
Zlokalizowany na wydmach Saragossa posiadał stanowiska strzelnicze tak ulokowane, że podczas wymiany ognia umożliwiały wsparcie dla sąsiadujących Sabały i Sępa. Sabała wybudowany został w celu ochrony drogi oraz linii kolejowej, to właśnie w nim znajdował się sztab dowództwa Ośrodka Oporu Jastarnia. Sokół jako jedyny zlokalizowany jest od strony Zatoki Puckiej i zabezpieczał przed atakiem od strony zatoki.
Szlak fortyfikacji, w Helu, Schron Saragossa, fot. Pomorskie Travel/M. Ochocki
Te jedyne na polskim wybrzeżu schrony bojowe z lat II Rzeczypospolitej wyróżniają się budową i nowoczesnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Jednak nie zostały sprawdzone w walce, ponieważ 1 października 1939 r., w dniu podpisania kapitulacji Helu, front polsko-niemiecki przebiegał pomiędzy Chałupami i Kuźnicą.
Z dniem 2 października ogłoszono kapitulację Rejonu Umocnionego Hel. W latach 1940 – 44 wojska niemieckie utrzymywały w sprawności schrony w Jastarni jako obiekty przeciwlotnicze, zaś „Sęp” pełnił funkcję posterunku obserwacyjnego. W maju 1945 roku Niemcy prężnie obsadzili wszystkie schrony
w obronie przed nacierającymi wojskami radzieckimi, ale dnia 10 maja garnizon Hel poddał się.
Pod koniec lat 70 – tych Marynarka Wojenna zrezygnowała z wykorzystania schronów jako obiektów do obrony kraju i z dniem 15 czerwca 1999 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków uznał schrony z Ośrodka Oporu Jastarnia jako zabytek, które obecnie udostępnione są do zwiedzania.
Szlak fortyfikacji, w Helu, fot. Pomorskie Travel
Ciekawostka
Patronem kompleksu jest Kontradmirał Włodzimierz Steyer, który podczas kampanii wrześniowej przez 32 dni dowodził obroną Rejonu Umocnionego Hel.
Godziny otwarcia: 10.00 – 18.00.
Cennik: zmienny
Obecnie funkcjonuje tu Skansen Fortyfikacji, a w okresie wiosenno-letnim wnętrza schronu-muzeum „Sabała” udostępniane są do zwiedzania.
