Starogard Gdański – historia i atrakcje

Z kart histori

Nazwa Starigrod pojawiła się po raz pierwszy w 1198 roku w dokumencie księcia pomorskiego Grzymisława, który ziemię starogardzką przekazał joannitom. W latach 1308-1309 rycerze zakonu Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie przejęli Pomorze Gdańskie. Wtedy to joannicki gród starogardzki wraz z okolicą, zostały wcielone do Państwa Zakonnego, potocznie nazwanego krzyżackim.

To właśnie zakon krzyżacki przyczynił się do gospodarczego rozkwitu grodu.

• W 1348 r. wielki mistrz zakonny Henryk IV Dusemer nadał Starogardowi prawa miejskie.
• W 1360 r. joannici sprzedali zakonowi krzyżackiemu swoje posiadłości, w wyniku czego powstał jednolity organizm miejski.
• W 1440 r. Starogard, z powodu niezadowolenia z rządów zakonnych,
  przystąpił do Związku Pruskiego.
• Od 1466 r. miasto rozwijało się pod opieką królów polskich,
• w XVII w. podupadło wskutek wojen szwedzkich.
• Od 1772 do 1920 pozostało w granicach Prus, a potem zjednoczonych Niemiec.

Pod rządami Prus

Ludność Starogardu i całego Kociewia wielokrotnie powstawała zbrojnie przeciw zaborcy (najsłynniejsza próba wywołania
powstania na Pomorzu w 1846 r. pod wodzą Floriana Ceynowy). W związku z powstaniem w XIX w. wielu fabryk i warsztatów, rósł potencjał gospodarczy miasta (fabryka kotłów Horstmana, wytwórnia wódek i likierów Winkelhausena, kompleks młynów Wiecherta),

• W 1871 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Piłą i Tczewem.
• 29 stycznia 1920 r. Starogard wrócił do Polski za sprawą armii gen. Hallera.
• 1939 -1945 lata okupacji hitlerowskiej to jeden z najcięższych okresów w historii miasta (miejsca kaźni: Baszta Gdańska, Szpital Psychiatryczny w Kocborowie i pobliski Las Szpęgawski).Tu rozwinął się w masowy ruch oporu na terenie miasta oraz Borów Tucholskich.

W latach powojennych Starogard stał się miastem przemysłowym.

Co zwiedzić

Do najcenniejszych zabytków Starogardu należą:

Mury obronne

Najlepiej zachowane są mury od strony północno-zachodniej. Osiągają wysokość do 5 m, przy szerokości muru sięgającej prawie 2 m. Do dnia dzisiejszego zachowały się trzy baszty narożne oraz charakterystyczny prostokątny układ ulic starówki z okalającymi miasto uliczkami ciągnącymi się po wewnętrznej stronie grodu wzdłuż murów.

Obecnie baszty Narożna (zw. Książęca) i Gdańska (zw. Szewska) wchodzą w skład Muzeum Ziemi Kociewskiej i mieszczą zarówno stałe ekspozycje historyczno-etnograficzne, jak też są miejscem organizowania ciekawych wystaw.

Z kolei baszta Młyńska (zw. Tczewską) jest rekonstrukcją dawnych umocnień. Na kamiennych fundamentach osadzona została w pierwszej ćwierci XIV wieku. Dzięki prywatnemu właścicielowi odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe. Dzisiaj, wraz z odcinkiem narożnym murów obronnych, stanowi urokliwy fragment średniowiecznej panoramy miasta.

Rynek

Rynek Starogardu stanowi najstarszy fragment miasta. Na lewym brzegu rzeki Wierzycy istniał w średniowieczu folwark i wieś należąca do Piotra Święcy. Odkąd w 1305 roku ten teren wykupili Krzyżacy, wkrótce przystąpili do wytyczenia obszaru pod zabudowę osady warownej. Pracami budowlanymi kierował Teodot z Florencji, on ukształtował miasto przestrzennie z regularną siecią ulic rozchodzących się od centralnie położonego rynku, którego kwadrat 107×107 m przewyższa rozmiarami Rynek Starego Miasta w Warszawie.

Wskutek pożaru w 1772 roku starówka, niemal zupełnie drewniana, została doszczętnie zniszczona – dzisiejsza zabudowa starego miasta wokół rynku, wzniesiona na średniowiecznych fundamentach i piwnicach, pochodzi z XIX wieku. Pośrodku rynku znajduje się ratusz, w dwóch zaś jego narożnikach dwa kościoły: średniowieczny bazylikowy kościół farny pw. św. Mateusza oraz poewangelicki kościół św. Katarzyny, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w.

Ratusz

Dzisiejszy ratusz, o neogotyckim kształcie, zwieńczony żelazną chorągiewką z datą 1339 r., przypominającą datę nadania Starogardowi herbu (w 1348 r. gród otrzymał chełmińskie prawa miejskie), jest gmachem wzniesionym w XIX wieku, jako że pierwotny ratusz spłonął jeszcze z końcem średniowiecza, następny zaś został poważnie zniszczony podczas wojen szwedzkich.

Pozostały jednak dawne fundamenty gotyckie. Budynek ratusza zdobi pamiątkowa tablica: „W tym ratuszu 17 sierpnia 1769 na apel konfederatów barskich zawiązano Konfederację Województwa Pomorskiego w obronie suwerenności Rzeczypospolitej i wiary katolickiej”. Obecnie w ratuszu mieści się Urząd Stanu Cywilnego oraz oddział Muzeum Ziemi Kociewskiej.

Kościół farny św. Mateusza

Jest najstarszą zachowaną świątynią Starogardu Gdańskiego, do 1557 r. pw. Najświętszej Marii Panny. Wzniesiony za czasów krzyżackich ok. 1350 w formie 3-nawowej bazyliki. Na cenne i unikatowe wnętrze, składają się m. in. gotycka kropielnica, okazały (42 m kw.) XV-wieczny fresk Sądu Ostatecznego, renesansowy nagrobek Jerzego Niemojewskiego, średniowieczne dzieła snycerki – figura św. Jakuba na rokokowym ołtarzu oraz słynny Chrystus Starogardzki (kopia; oryginał z ok. 1320 r. w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie).

Kościół św. Katarzyny

W północno-wschodnim narożniku starogardzkiego rynku usytuowany jest kościół św. Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza. Pierwszą świątynię, wybudowaną w XV w.,
wielokrotnie niszczono. Obecny murowany kościół halowy postawiono w 1802 r. w stylu neogotyckim jako świątynię luterańską, zamienioną po 1945 r. na katolicką. Przebudowana w roku 1873 wieża kościoła jest najwyższym obiektem w starej części miasta i stanowi dobry punkt orientacyjny podczas wędrówek po Starogardzie.

Pałac Wiecherta

Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283 roku, kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 roku nabył go Franciszek Wiechert, przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne. Położony przy kompleksie młynów eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych pochodzi z 1893 roku, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów. Cały kompleks – własność prywatna w stadium konserwacji i rekonstrukcji – nie jest udostępniony do celów turystycznych.

Długą tradycją cieszy się również Stado Ogierów założone w 1897 roku w Piasecznie koło Gniewa.