Katedra oliwska

Pierwszy budynek katedry oliwskiej, wówczas niewielkie oratorium, powstał już w XII w. Wzniesiona z cegły, na kamiennym fundamencie budowla miała jedną nawę oraz umieszczoną po południowej stronie wieżyczkę. Obecny kształt świątyni pochodzi z XIII – XIV w., który był w późniejszym okresie wielokrotnie przebudowywany. Niestety gotyckie wyposażenie kościoła nie przetrwało konfliktu miasta z królem Batorym, który w 1577r. doszczętnie zniszczył Oliwę. Ocalały jedynie mury archikatedry. Dzięki licznym datkom, a także odszkodowaniom możliwa była jej odbudowa, która trwała wiele lat.

Najsłynniejszym elementem wyposażenia obiektu są organy, które podobnie jak ambona i rokokowy wystrój kaplic oraz fasady zachodniej zostały ufundowane przez wieloletniego opata zakonu – Jacka Rybińskiego.

Po okresie intensywnego rozkwitu nadeszły lata klęski. Rozbiory Polski, wojny napoleońskie, włączenie Oliwy do Królestwa Prus spowodowały mocne zubożenie zakonu, co w konsekwencji doprowadziło, w 1831 r. do likwidacji klasztoru oraz przemianowanie kościoła klasztornego na parafialny.

II wojna światowa nie przyniosła znaczących strat i zniszczeń. Wśród najpoważniejszych była utrata hełmów z fasady zachodniej oraz uszkodzenie organów.W 1976 r. katedra uhonorowana została tytułem bazyliki mniejszej, a w 1992 r. podniesiona do rangi archikatedry.

Tuż obok archikatedry znajduje się Pałac Opatów, wokół którego założono park. W rezydencji gościł niegdyś król Zygmunt III Waza, a także królowa Maria Ludwika podczas swojej podróży na spotkanie z małżonkiem, Władysławem IV. W trakcie II wojny światowej, pałac wykorzystywany był jako magazyn, który w 1945 r. spłonął. W odbudowanym obiekcie mieści się obecnie Oddział Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego.

Przy zachodniej bramie wejściowej do parku znajduje się dawny Spichlerz Opacki, który został zbudowany z porozbiórkowej cegły. Powstał on w 1723 r., w miejsce dwóch mniejszych spichlerzy. Od 1988 r. w budynku mieści się Oddział Etnografii Muzeum Narodowego.

Znaną atrakcją Oliwy jest również Park Oliwski, którego początków należy upatrywać w XII i XII w. kiedy to zostało założone opactwo cysterskie. Wówczas był to przyklasztorny ogród użytkowy. Wraz z wybudowaniem rezydencji opata ogród zaczął przekształcać się w rekreacyjno – ozdobny park. Tu właśnie 26 lipca 1734 r. miała miejsce imieninowa uczta na cześć carycy Anny Iwanownej, wydana przez króla Augusta III Sasa.

Wygląd dzisiejszego ogrodu zawdzięczamy ostatnim opatom oliwskim, w szczególności Jackowi Rybińskiem. Projekt wzorowany był na ogrodach przy Pałacu Błękitnym w Warszawie, a jego wykonaniem zajął się ogrodnik Kazimierz Dembiński z Kocka, który niegdyś pracował przy ogrodach w Wilanowie. W 1910 r. w parku utworzono alpinarium z szeregiem alpejskich roślin, zaś istniejąca oranżerie przebudowano w cieplarnię i niedużą palmiarnie.

Pachołek

Kolejnym ciekawym, a zarazem najbardziej charakterystycznym miejscem w Oliwie jest Wzgórze Pachołek, z którego rozciąga się panorama miasta. Punkt widokowy znajduje się na wysokości nieco ponad 100 m n.p.m. W czasie opactwa cysterskiego wzniesienie nazywane było Górą Oliwską, co miało kojarzyć się z biblijną Górą Oliwną. Obecnie na szczycie Pachołka znajduje się metalowa platforma widokowa.

Potok Oliwski

Zgodnie z zakonną tradycją klasztor musiał być umiejscowiony nad potokiem, który w późniejszym czasie nazwano Potokiem Oliwskim. Jego źródło znajduje się na wysokości 140 m. n.p.m. w okolicach Matarni i zboczami doliny płynie w kierunku Zatoki Gdańskiej. Już na początku funkcjonowania opactwa zaczęły powstawać młyny i kuźnice napędzane wodami potoku. Ich główny rozwój nastąpił w XVI i XVII w., istniało ich wówczas dwadzieścia.

Najpiękniejszą z dolin, przez którą przepływa Potok Oliwski jest Dolina Radości. Oprócz wybitnych walorów przyrodniczych i krajobrazowych osobliwością doliny są interesujące zabytki. Na szczególną uwagę zasługuje Dwór Schwabego, obecnie Hotel Dwór Oliwski oraz unikatowa, drewniana kuźnia wodna z autentycznymi elementami wyposażenia oraz młyn IX. Dolina Radości to doskonałe miejsce na spacery oraz wycieczki rowerowe.

Dom Zarazy

Serce „starej” Oliwy znajduje się na Starym Rynku Oliwskim, gdzie umiejscowiony jest jeden z najcenniejszych budynków tej części dzielnicy – Dom Bramny (Dom Zarazy). Jest to dawna, główna siedziba wójta zakonu, a także główna brama klasztoru oliwskiego. Z miejscem tym wiąże się opowieść z czasów, kiedy w mieście panowała epidemia dżumy w 1709 r.

Historia głosi, że zakonnicy zamknęli się przed zarazą w murach klasztornych, jednak nie chcąc pozostawić ludności bez duchowej posługi, jeden z mnichów zamieszkał w Domu Bramnym, aby pełnić obowiązki. Kiedy ten zmarł zastąpił go kolejny, a potem następny. W ten sposób w budynku miało umrzeć 10 mnichów, w tym proboszcz kościoła św. Jakuba. Od tej pory brama opactwa nazywana jest Domem Zarazy.

Stary Rynek Oliwski, a także boczna Polanki to ulice przy których spotkać można zabytkowe kamienice oraz rezydencje i wille bogatych Gdańszczan.

Zobacz także: Oliwa, miejsce z duszą, wywiad z Katarzyną Tarnowską, przewodniczką PTTK po Gdańsku, Sopocie i Gdyni oraz Lokalną Przewodniczką po Oliwie i Stoczni Gdańskiej