Wprowadzenie do hołdu

Pokój toruński, zawarty 19 października 1466 roku, zakończył wyniszczającą wojnę trzynastoletnią między Koroną Królestwa Polskiego a Zakonem Krzyżackim. Na mocy jego postanowień Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, Powiśle z Żuławami, Malborkiem i Elblągiem oraz ziemię chełmińską. Tereny te odtąd stanowiły Prusy Królewskie, zachowując jednak swój własny samorząd – radę i sejmik ziemski.

Korona objęła także zwierzchność lenną nad biskupstwem warmińskim, a pozostałe ziemie państwa krzyżackiego – z Królewcem jako nową stolicą Zakonu – również znalazły się w formalnym lennie Polski. Zakon zachował wprawdzie częściową autonomię, ale każdy nowo wybrany wielki mistrz był zobowiązany do składania hołdu lennego królowi Polski i udzielenia militarnego wsparcia w razie potrzeby. Traktat toruński jasno ustanawiał, że król polski, obok papieża, jest najwyższym zwierzchnikiem Zakonu. Jednak zakon przez kolejne dziesięciolecia próbował unieważnić te postanowienia. Gdy kolejne próby siłowego rozwiązania konfliktu zawiodły, przyszedł czas na przełom.

8 kwietnia 1525 roku zawarto traktat krakowski. Sygnowali go: Albrecht Hohenzollern, ostatni wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego w Prusach, król Zygmunt I Stary, jego kuzyn Jerzy Hohenzollern oraz książę legnicki Fryderyk II. Traktat był podstawą nowego porządku politycznego w regionie, a jego symbolicznym dopełnieniem stał się Hołd Pruski – złożony dwa dni później, 10 kwietnia, na krakowskim rynku.

Podczas uroczystej ceremonii Albrecht Hohenzollern, już jako świecki książę, złożył przysięgę wierności królowi Polski. Wydarzenie to kończyło istnienie państwa zakonnego w Prusach i zapoczątkowało Prusy Książęce – pierwsze świeckie państwo luterańskie w Europie, lennie związane z Koroną Polską.

Najważniejsze zabytki na wystawie

Wystawa „Hołd 500. Historia – pamięć – kultura” odbywa się w najbardziej reprezentacyjnych wnętrzach zamku – Pałacu Wielkich Mistrzów i Wielkim Refektarzu, gdzie niegdyś rezydowali władcy zakonu krzyżackiego.

• oryginalny Akt II pokoju toruńskiego 1466
• oryginalny traktat krakowski z 1525 roku, na mocy którego Albrecht Hohenzollern złożył hołd Zygmuntowi Staremu,
• miecz sprawiedliwości króla Zygmunta z 2 dekady XVI wieku
• portrety twórców przełomowego układu: wielkiego mistrza Albrechta i króla Zygmunta
• pozostałe portrety: księcia pruskiego Albrechta Fryderyka Hohenzollerna, Jerzego Fryderyka Hohenzollerna, Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna, Marii Eleonory Pruskiej, Fryderyka I Hohenzollerna, Fryderyka II Hohenzollerna, Marcina Lutra
• hełm pogrzebowy Fryderyka Wilhelma „Wielkiego Elektora
• okładkę książki z tzw. srebrnej biblioteki Albrechta Hohenzollerna i jego drugiej żony Anny Marii,
• fragmenty srebrnej biblioteki Albrechta, będącej unikalnym świadectwem renesansowego mecenatu,
• w kancelarii narracja wystawy nawiązuje do stolicy zakonu po sekularyzacji – Królewca
• dzieła sztuki, w tym rzadko pokazywany olejny szkic „Hołdu pruskiego” Jana Matejki oraz Hołd pruski – jako szkic do obrazu do Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego, Hołd pruski na Rynku krakowskim 10 kwietnia 1525 roku.
• interpretacje współczesnych twórców – Tadeusza Kantora czy Edwarda Dwurnika.
• dokumenty, miedzioryty, monety, pieczęć i wiele innych

historia, kultura i sztuka

Wystawa została podzielona na trzy części:

• HISTORIA – burzliwe stosunki krzyżacko-polskie, wojna, traktaty, wielkie postacie i powstanie świeckiego państwa,
• KULTURA – renesansowy dwór Albrechta w Królewcu, jego srebrna biblioteka, dzieła sztuki i nauki,
• PAMIĘĆ – Hołd Pruski w oczach artystów i historyków – od Bacciarellego i Matejki po Kantora i Dwurnika.

Edukacja, debaty i sztuka

Wystawie towarzyszy międzynarodowa konferencja naukowa „Hołd Pruski (1525–2025): geneza, okoliczności i następstwa” (12–14 maja, Malbork & Olsztyn), a także liczne wydarzenia edukacyjne, oprowadzania kuratorskie i działania w mediach społecznościowych.